– MOTİFLER –
Sivrihisar ve çevresinde yün dokuma çeşitli alanlarda kullanılır. Dokuma ürünleri çuval, tandır örtüsü, sofra altlığı, heybe, torba, yastık, yer yaygısı, ölümlük kilim ve seccade olarak kullanılır.
Sivrihisar’da en çok kullanılan motifler, desenler ve yöresel isimler şöyle sıralanır:
KAYIK MOTİFİ
Sumak dokumalarda görülür. Daha çok Kayakent beldesine özgüdür. Ayrıca iç dolgu da kullanılır.
GAGAKLI SUMAK
İki tane simetrik olarak hayvan basını göstermektedir.
KARI BOŞATAN
Bu motifin hikayesi Sivrihisar bölgesinden çıktığı rivayet edilir. Gençliğinde bir kadın ıstarını kurmuş ve bu motifi günlerce uğraştığı halde bir türlü yapamamış. Bunun üzerine kocası “Bu basit motifi yapamayan karıyı ben ne yapayım.” demiş ve boşamış. Bu motifin adı da bundan sonra karı boşatan olarak kalmıştır. Yörede hemen hemen tüm zili dokumalarda bordür süslemesi suyu olarak görülür. Sivrihisar’daki en eski Türk eserlerinden olan Alemşah Kümbetinin portalındaki oyma süslemelerde de rastlanması bu Türk motifinin kökenleri hakkında bilgi verir. Motif, sapan ya da “Y” şekline benzer.
ÇITLIK-MEKİK-DEVECİK
Bu motif için bazı köyler ayrı ayrı isimlendirmiştir. Motif, yan yana gelmiş “N” harfine benzer.
DÖRT AYAK
Bu motif bordürde su olarak kullanılmıştır. İki motif arasındaki noktalara “Dombay Göbeği” denir. Dombay, yörede mandaya verilen isimdir.
YEDİ BELA
Yapılması zor olan bu motif, iç dolgu süslemelerinde kullanılır.
ÇOBAN İLİĞİ
Tüm dokumalarda sıkça görülür. Bu motifte, keskin çizgilerle “S” şekli yapılır.
EĞRİ AYAK
Bu motif, yarım çoban iliklerinin kareler içine alınmasıyla yapılır. Genellikle dokumanın çerçevesinde kullanılır.
YARIM VE TAM SARI AYAK
Bu motif bordür süslemelerinde kullanılır. Yörede zincir olarak da bilinir.
BIÇAK SIRTI
Bıçağın tırtıllı kısmına benzediği için bu isim verilmiştir. Genellikle zili süslemelerinde kullanılır.
KAVAK – FARDA
Sıkça kullanılan ve yapılması kolay olan bir motiftir. Bu motif, kum saatinin tam ortasından bir cetvelin geçmesini andırır. Motifte, yan tarafa yapılan uzantılara “parmak”, ortadaki boşluğa “göl”, tepedeki çıkıntıya “çaka” veya “takke” denir.
DİŞEMEK
Yörede tüm kilimlerde eşikten sonra desenlere geçişte ilk bu motifle başlanır.
AYNA
Yuvarlak daha çok altıgene benzeyen bir motiftir. Genellikle içinde kavak motifi bulunur. Bu motife de yörede “kavakit ayna” adı verilir. Oğuzların Kiniş Boyu’ndan miras kalan bir kilim desenidir. Ailede birlik, beraberlik, dostluk ve dayanışmayı simgeler.
GAGAKLI AYNA
Bu motif, kavaklı aynaya çift boynuz takmakla oluşur.”Gagak” ördek anlamındadır. Sivrihisar kilimlerinde bu motife sıkça rastlanmaktadır.
KURT İZİ
Türkiye’nin her yerinde bu motife rastlanır ve bolca kullanılır. Kaynağını Türk boylarından gelmektedir. Yörede de bu motife sıkça rastlanır.
KAVUK YA DA BÖDELEK
Yöredeki en önemli motiflerden biridir. Diğer motiflerle birleştirilerek yeni motifler üretilmiştir. Sivrihisar’da çok kullanılmıştır. Bu motif ilk çağ idollerini düşündürmektedir. Bu motif, yörenin bazı köylerinde olarak da bilinir.
GÜL BUDAĞI
Bu motifle dokunan kilimlere ”gül budağı” denir. Gelin olan ve yeni ev kuranlara hediye edilir. Sülaleniz geniş olsun, çocuklarınız bol olsun, sağlıklı olsun, aileniz dallı budaklı olsun ve genişlesin diye verilir.
ELİ BELİNDE (BEYE KÜSTÜ)
Sivrihisar’a ait bir motiftir. Bu kilimlere “eli belinde kilim” adı verilir. Bu motif, elini beline koymuş, geniş etek giymiş bir kadını simgelemektedir. Genellikle iç dolgularda kullanılır. Dargınlık, nazlanma, küskünlük ve kırgınlık gibi duygulan simgeler. Kadının kocasına nazlanmasından ve elini beline koymasından kaynaklanan bir motiftir.
SIĞIR SİDİĞİ
Genellikle kenar suyu olarak kullanılmaktadır.
KİRMAN-TÜRKMEN GÜLÜ-TÜRKMEN YILDIZI
Bu motif, çok eski kilimlerde görülmektedir. Türkler Orta Asya’dan geldikten sonra çeşitli bölgelerde bu simgeyi kullanmışlardır. Motif, iç içe geçmiş iki kare ve kareleri çevreleyen sekiz köşeli yıldızdan oluşmaktadır. Bu motif, yörede Halil İbrahim bereketini simgeler.
GÖL
Bu motif genellikle sofra altlıklarında ve çubuklu dokumanın ortasında kullanılır. Tek farda motifinden oluşmuştur.
BOYNUZLU
Sivrihisar kilimlerinde kenar süsü olarak kullanılır. Gagaklarına “boynuz’ denir. Ortada parmak vardır. Üçleme şekline de denir.
YARIM GAGAK SU
Yörede kilimlerin alt ve üstlerinde bordür süslemesi olarak sıkça kullanılır.
ÇİFTE ELİ BELİNDE
Eli belinde motifinin ters olarak birleştirilmesinden ve içine bir kavakla bir bödelek motifinin oturtulmasından oluşturulmuş bileşik bir desendir.
Bu motif, merdiven şeklindedir. Yörede bu motif yaratana, tanrıya ulaşmayı simgeler. Merdiven, tanrıya ulaşmak için atılan adımlardır. Ayrıca, insanların birbirlerine yardım ederek iyiliğe, doğruluğa, ileriye doğru birlikte ulaşmaları isteyen bir simgedir.
EJDERHA
Ejderha motifi, yörede düşmanlığın ve kötülüğün simgesidir. Ejderha motifi, kilimin kenarında olduğu zaman düşmanın tehlikesiz, zararsız olduğunu ve herhangi bir kötülük olmadığını anlatır. Ancak ejderha motifi kilimde iç motif olarak dokunmuşsa düşmanın içeriye sızdığını ve düşmanın zararlı ve kötülük yaptığını anlatır.
KOÇBAŞI
Yörede bu motif gücü simgeler. Bu kilimlerde her aşiretin, her boyun kendine özgü bir şifresi ve parolası vardır.
SEKİZ KÖŞELİ YILDIZ
Türklerin Müslüman olamadan önce kullandıkları bir motiftir.
İYİLİK-KÖTÜLÜK VE GECE-GÜNDÜZ
Kilimleri dokuyanların yaşamlarında karşılaştıkları olumlu ve olumsuz deneyimleri dokumaya yansıtırlar. Zıt duyguları yansıtan simetri motifler kullanılır.
SEVDİM DOLAŞTI
YARDIMLAŞARAK BİRBİRİNE DESTEK OLMA MOTİFİ
MİHRAP NAZARLIK MOTİFİ
MİHRAP MOTİFİ
TOPLULUK MOTİFİ
GÜL BUDAĞI MOTİFİ
ŞAMANLIK DÖNEMİ- HAÇ MOTİFİ
OTURAN KÖPEK MOTİFİ
ÇİFT AY MOTİFİ
Ayrıca, bu motiflerin yanı sıra kullanılan diğer motifler ve bunların kullanıldıkları dokuma türleri kısaca şöyledir; “Çengel motifi”, “elma motifi”, “sarı elma motifi”, “tazı motifi”, “kirman motifi”,“kazan kulpu motifi”, “benek motifi”, “parmak ayak motifi” allı namazlıklarında; “dolaştırma motifi”, “sütlü pirinç motifi”, “ters ayak motifi”, “bulut motifi”, “dört ayak motifi”, “ciynak motifi” mendillerde; “kepçe motifi”, “baca motifi” kara namazlıklarında; “gül budağı topu motifi” çıtır kilimlerde; “top motifi”, “sarı ayak motifi”, “küçük ayak motifi” zili seccadelerde; “mezgepmotifi” sinili kilimlerde; “akarca motifi” kara kilimlerde; “makas motifi” allınamazlıklarında; “mihrap motifleri” seccadelerde kullanılır.
Yorum Yaz