Sivrihisar Zaimağa Konağı

Sivrihisar Zaimağa Konağı

– Kurtuluş Savaşı ve Tarihi Zaimağa Konağı –

Kurtuluş savaşının önemli olaylarına tanıklık etmiş ve düşman istilasına uğramış olan Sivrihisar, pek çok medeniyetlere ev sahipliği yapmış, eşsiz tarih ve kültür mirasına sahip, özellikle Selçuklu ve Osmanlı eserleri ile dopdolu bir yerleşim şehridir. Bu eserlerden biriside Zaimağa Konağı’dır.

Sivrihisar’daki Atatürk ve erkanının konakladığı bu mekan, istiklal savaşı tarihimizin manevi bakımdan çok önemi olan ve değer verilmesi gereken bir yerdir. Konak, Kurtuluş Savaşı sırasında ordu tarafından buluşma yeri olarak kullanılmıştır.

Kuvayı Milliye’nin kurduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükumeti ve Bakanlar Kurulunun, Kurtuluş Savaşı sırasında 24/25 Mart 1922 tarihlerinde en kritik bir dönemde, Ankara dışında gerçekleştirdiği ve önemli kararların alındığı ilk ve tek olarak tarihe geçen toplantı, Sivrihisar’da Zaimağa konağında yapılmıştır.

Bu toplantı, yurdun tamamen işgalden kurtulması için azimle savaşa devam edilmesi kararlarının alındığı toplantıdır. Zaim Ağa Konağında alınan kararlar Ankara’ya gönderilir. Bakanlar Kurulu ateşkesi Anadolu’nun hemen boşaltılması şartı ile kabul eder.

Başkomutan Mustafa Kemal’in davet ettiği Sovyet Rusya Büyükelçisi Aralov Zonaryev ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilov 28 Mart 1922 Salı günü Sivrihisar’a gelir. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa, askeri ve sivil zevat Zaim Ağa Konağında sabaha kadar çeşitli konuları görüşürler. 29 Mart 1922 Çarşamba sabahı çaya 1. Ordu Karargahında intikal ettikleri kayıtlıdır.

Zaimağa Konağı’nın, Sivrihisar’ın sahip olduğu tarihi ve kültürel yapılar içinde önemli bir yeri vardır. Zaimağa Konağı, yapısı itibariyle Osmanlı döneminin eşsiz örneklerinden biri ve İstiklal Savaşı’nın en kritik dönemlerinde tarihi kararların alındığı mekan olduğu için önemlidir.

KONAĞIN TARİHÇESİ, KONUMU, MİMARİ ve SÜSLEME ÖZELLİKLERİ

Zaimağa kimdir? Zaimoğlu ailesinin Orta Asya’dan Malatya Darende’ye gelen Selçuklu soyundan olduğu, Irak’ın fethinden sonra Kerkük bölgesine yerleştiği, buradan ayrılarak Kerkük bölgesinde Zeamet sahibi yapıldığı zeamet sahibinin Kara Zaim olduğu bilinmektedir.

Kerkük Türkmen aşiretinden olan Zaimoğlu ailesi 1895 yılında Anadolu’ya göç ederler ve Sivrihisar’a yerleşirler. Babaları Zaim Zade Mehmet (Kara Zaimoğlu) Kerkük’te kalır. Mehmet Efendinin 3 oğlu vardır. Aile, nüfus yoğunluğu nedeniyle 3 ayrı konak yaparlar. 1- Hacı Ali (Zaim Ağa Konağı), 2- bitişiğine kardeşi Şefik Ağa (Sakarya Konağı), 3- Hasan Ağa Konağı yıkılmış yerine evler yapılmıştır. Hacı Ali Ağa, Konağın adını babalarının ismine atfen Zaimoğlu Konağı, olarak belirlemiştir. Daha sonrada Zaimağa konağı denmiştir. Konak çok nüfuslu aile yapısına uygun ve Osmanlı yapı ve işçiliği ile tanzim edilmiştir.

Sivrihisar’ın gezilecek yerlerinden birisi olan Konak 1902 yılında yapılmış olup, Kültür Bakanlığı tarafından 2000 yılında kamulaştırılmış ve restorasyonuna karar verilmiştir. Bakanlık 28 Mart 2007 yılında Konağı, Sivrihisar Belediyesine tahsis etmiştir. Binanın bakım, onarım ve kullanılır hale getirilmesi için Eskişehir Valiliği tarafından aslına uygun şekilde restorasyonu sağlanmıştır. Restorasyon sırasında işçilerin hatasından kaynaklanan bir yangın çıkmış ve üst katta bulunan eşyaların çoğu yanmıştır.

Tipik bir Osmanlı yapısı olan Konak, bir süre konut olarak kullanılmıştır. 1905 yılında Osmanlı – Fransız ortaklığı olan Sosyal Güvenlik Sigortası tarafından sigortalanmış. 1914 yılına kadar dönemin Hükümetlerince sosyal amaçlı kullanırken 1. Cihan Savaşı süresince EYTAM “Bakıma muhtaç çocukların her türlü ihtiyaçlarını karşılayan kurum” olarak kullanılmıştır. Böylesine tarihi ve kültürel değere sahip olan Konak, son dönemlerde ciddi şekilde bakım ve onarıma ihtiyaç duyulduğu halde sahipleri tarafından kullanılmaktaydı.

Kültür Bakanlığınca restorasyon projesi hazırlanan binanın Eskişehir İl Özel İdaresinin sağladığı özel ödenekle; Sivrihisar köylere hizmet götürme birliği tarafından aslına uygun olarak restorasyonu tamamlanmıştır. Konağın restorasyonu ve yenileştirme süresince en ince ayrıntılara özen gösterilerek, yörenin kültür örf ve gelenekleri yanında el sanatları ve zengin Sivrihisar mutfağının sunumunu yapacak şekilde tamamlanarak 6 Temmuz 2009 tarihinde müze ve kültür evi olarak hizmete sunulmuştur. Zemin katı, restoran ve el sanatlarının satıldığı bölüme ayrılan konağın üst katı ise müzedir. K-1*

Konumu

Zaimoğlu Konağı, planı (Yenice Mahallesi Uzun Sokak No: 9 – Sivrihisar)

Geniş bir bahçe içinde yer alan konak, iki katlı olarak inşa edilmiştir. Ayrıca altta yarım kat yüksekliğinde bir bodrumu mevcuttur. Zaimoğlu adıyla anılan Ali Zaimoğlu tarafından inşa ettirilen yapının, usta adı bilinmemekte, ancak ahşap işlerinin Hafız Ahmed Elmas’ın eseri olduğu söylenmektedir.

Konağın bodrum ve giriş kat duvarları yığma çamur harçlı kırma moloz taş; üst katları ahşap çatkı arası tuğla ve kerpiç dolgulu karkas şeklinde inşa edilmiştir. Üstü kırma çatılı ve oluklu kiremitle örtülüdür. Kuzey (giriş) cephesi sokağa bakan konağın arka ve doğu yanında bulunan bahçesi ve avlusu (hayatı) yüksek duvarlarla çevrilidir. Buraya doğrudan açılan çift kanatlı ahşap bir borda kapı mevcuttur.

Konağın müştemilatı, yapının kuzeybatı köşesine bitişik tandırevi ve içinde biri çok büyük, diğeri ona göre daha küçük iki ocak ile ahşap ambar ve raf elemanları bulunmaktadır. Doğrudan bahçeyle ve giriş katıyla bağlantılı olan bodrum katı; kiler, depo, ahır, ambar ve şaraphana gibi bölümlere ayrılmıştır. İç sofalı bir plana sahip üst katlar ise tamamen ikamet amaçlı olarak düzenlenmiştir.

Sokaktan devşirme mermerlerle kaplı iki yönlü dış merdivenden çıkılarak, çift kanadı ahşap bir kapıyla konağın alt kat sofasına girilmektedir. Ortada kuzey-güney yönünde uzunlamasına dikdörtgen planlı bu sofanın dört köşesine birer oda yerleştirilmiş; odaların aralarına gelen boşluk alanlardan batıdaki üst kata çıkan merdivene ayrılmış; doğudaki, eyvan olarak değerlendirilmiştir. Planda dışarı doğru çıkma yapan eyvanın köşesinden helaya geçilmektedir. Zemini ve tavanı tahta döşemeli sofanın güney ucuna duvar boyunca bir sedir konulmuştur. Bu kattaki odaların dördü de oturma amaçlı olarak düzenlenmiştir. Bunların kışlık oldukları da söylenebilir.

Sofadan tek kanatlı ve kısmen işçilikli ahşap birer kapı ile girilen bu mekanların hepsinde de sedir, yüklük ve dolap elemanları mevcuttur. Doğu taraftaki odaların işlemek yüklükleri çiçeliklidir ve her ikisinin de köşesinde gusül-hanesi bulunmaktadır.

Ahşap bir merdivenle konağın üst katına çıkılmaktadır. Ortada geniş, uzunlamasına dikdörtgen hacim ve onun iki güzünde köşelere yerleştirilmiş odalarla şekillenen bu katın iç sofalı mekan organizasyonu büyük ölçüde giriş katının planını tekrarlamaktadır. Her iki ucuna, kıvrımlı profilli kolçaklarıyla gösterişli sedirlerin konulduğu sofanın tahta çıtalı tavanının ortasında bir göbek yer almaktadır. Duvarlarındaki küçük alçı raflar ve eyvanın kuzey duvarına yerleştirilen süslemeli mermer lavabo ile tahta döşemeli zemindeki kare formlu ızgaralı bir delik mekanın göze  çarpan elemanlarıdır. Pencere sayısının çokluğu nedeniyle bu kattaki mekanlar, alttakilerden daha aydınlıktır.

Odaların giriş kapıları oyma ve geçme tarzında özenli ahşap süslemelere sahiptir. Genelde iç düzenlemesi ve elemanları itibariyle birbirlerine yakınlık gösteren bu mekanlardan sokak yönündekiler çıkmalarla genişletilmiştir. Bunlar iç süslemeleriyle de diğerlerinden daha özenlidir. Odalarda pencere önlerine kolçaklı sedirler yerleştirilmiş, duvarlardan birisi, dolap ve çiçeklikli ahşap yüklüklerle kaplanmış; yüklüklerin bir tarafı gusülhane olarak değerlendirilmiştir. Ahşap tavanlar ve duvarlara yerleştirilen gömme dolaplar da nitelikli ahşap işçiliği sergilemektedir. Isıtmanın daima soba ve pirinç mangallarla sağlandığı anlaşılan odalarda ocak yoktur. Soba deliklerinin ise özgün olduğu görülmektedir.

Süslemesi

Yapının dışta en belirgin süslemesini üst kat cephelerinde tuğlaların çeşitli şekillerde istiflenmesi ile biçimlenen bezemeler oluşturmaktadır. Çıkmalar, bunları ve saçakları taşıyan profilli ahşap konsollar, demir pencere şebekeleri, açıkta bırakılan ahşap hatıllar ve çatkılar yapının sokak cephesinde hareketli ve simetriğe yakın bir dekorasyon oluşturmaktadır. Düz tahta kaplamalı saçaklar ve çift kanatlı ahşap dış kapılar ise sadedir.

Konak, dıştaki yalın görünüşüne rağmen içte zengin bir süsleme programına sahiptir. İç mekanlardaki süslemeler; oda kapıları, dolaplar, yüklükler, tavanlar, alçı raflar ve sedirlerde görülmektedir. Bezemeyi oluşturan motiflerin tümü geometrik ve bitkisel karakterlidir. Ahşap süslemelerde oyma, geçme ve yüzeyler üzerine çakılan çıtalarla bezeme kompozisyonları meydana getirilmiştir. Çıtalı tavan süslemelerinin ana motifini ince çıtalarla şekillenen küçük kareler içindeki stilize çarkıfelek motifleri ve “S” kıvrımları oluşturmaktadır. Bunların ortasındaki göbeklerde aynca metal süs unsurları da kullanılmıştır.

Sofaların ve odaların duvarlarında görülen alçı lambalıklar da süslemek elemanlardır. Başka yapılarda da gördüğümüz bu tarz rafların alt kısımlarında simetrik bir kompozisyon oluşturacak şekilde geometrik motifler yer almakta; onun altındaki üçgen panonun içinde tasvir edilen soyut bir çiçekli bitkinin üst köşelerinde, Arapça kabartma olarak yazılan “MaşaAllah 1320” ibareleri okunmaktadır.

Yapının sokak cephesindeki giriş kapısı üzerine konulan “1320” yazılı tuğla tarih kitabesinden, konağın 1902 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır. İç mekan duvarlarındaki alçı rafların üzerinde aynı tarihin tekrarlanmış olması da bunu teyit etmektedir. K-2*

* * *

RESTORASYON ÖNCESİ KONAK GİRİŞİNDEKİ LEVHA

Sivrihisar’ın Milli Mücadelede ki Gizli ve Fedakar Halkı…

Sivrihisar Müdafaa-i Hukuk Azası Evliyazade Hoca Salim Efendi.

Aynı zamanda dünyaca tanınan fizik Profesörü Salim Çıracı’nın dedesi.

24 Mart 1922 tarihinde Bakanlar kurulu gizli olarak SİVRİHİSAR Zaimağa konağında toplanıp önemli kararlar alırlar. Sabahlara kadar süren toplantılarda Hoca Salim efendinin eşi Kezban hanım kendi elleri ile yemekler yaparak heyete ikram eder.

Hoca Salim efendi ordumuza 1500 baş koyun 500 altın hibe ederek bu mücadelede Sivrihisar halkının yaptığı yardım sadece Sivrihisar uçağı ile kısıtlı kalmaz. Fotoğraftaki Hoca Salim efendinin oğlu İbrahim Çıracı ve Hoca Salim efendiye 6 Nisan 1926 meclis kararı ile verilen istiklal madalyası beratı.

Kezban Zaimoğlu’nun ifadesine göre “Gece yatsı namazından sonra atlı misafirlerin geldiği, kavak dibi tarafındaki kapıdan girdikleri ve hava ağarmadan gittikleri ve misafirler için yemek hazırladıkları, yemekleri mutfaktan erkeklerin alıp götürdüğü, misafirleri başka kimsenin görmediği” söylenmektedir. Sonradan M. Kemal paşa ve arkadaşlarının gelip gittiğini öğrenmişlerdir.

Sadık Anılır

***

Kaynaklar:
Foto – Ali Rıza Öztekin ve K-2
*K-1- BURASI SİVRİHİSAR – Sivrihisar Eğitim Vakfı
*K-2- Tarihi Sivrihisar Evleri – Prof.Dr. Yüksel Sayan, Ege Üniversitesi, 2009
Derleyen/Editör: MS

ZAİMAĞA KONAĞI SİGORTA BELGESİ

1825 yılında konak konut olarak kullanılırken 1905-1914 yılları arasında EYTAM (askerdeki insanların yardıma muhtaç aile ve çocuklarını himaye eden kurum) hizmetlerinde kullanılmıştır. 1905 yılında Fransız ortaklı ‘Osmanlı Genel Sosyal Güvenlik Sigortası’ şirketi tarafından sigorta edilmiştir.

RESTORASYON ÖNCESİ ve SONRASI KONAK FOTOĞRAFLARI >

Sivrihisar Zaimoğlu Konağı, Sivrihisar Zaimağa Konağı