Sivrihisar Yöresel Kıyafetler
SİVRİHİSAR GELENEKSEL FOLKLORİK GİYSİLERİ
Anadolu çok ve farklı kültürlerin harmanlandığı, bir potada eridiği ve yeni sentezlerin ortaya çıktığı bir coğrafyadır. Bu renkli coğrafya bizlere çok farklı imkanlar sunar. Dünya üzerinde birçok ülkeye nasip olmayacak renklilik bu topraklarda yaşar, kültürel değerlerin içine siner. Giyim biçimi bir ayna gibi, bir milletin sosyal, kültürel ve sanat hayatını yansıtır.
Giysiler insan bedenini yalnızca soğuktan sıcaktan koruyan insanların rahat hareket etmelerini sağlayan nesneler değil, aynı zamanda kişinin dahil olduğu sosyo – ekonomik ve kültürel durumlarını aktaran, karşısındakilere ve çevreye iletiler gönderen, kültürle bütünleşmiş nesnelerdir. Gerek kadın, gerekse erkek giysileri, giysilerin üretiminde kullanılan, kumaş ve değişik malzemeler giysilerin güzel görünmesini sağladığı gibi, farklı anlamlar da üretir.
Eskiden düğünlerde, özel davetlerde, bayramlarda yöresel kıyafetler özellikle genç kızlar tarafından giyilir ve oynanırdı. Böylelikle kızlar kendilerini gösterirler ve caka satarlardı. Düğüne giderken muhakkak, sarka, sevai don, mendili kuşak giyilirdi.
Gücü yeten bu yöresel kıyafetleri alır, sandığına koyardı. Olmayanlar ise düğüne giderken komşularından alır daha sonra tekrar teslim ederlerdi. Yani yöresel kıyafetlerimiz, düğünlerin olmazsa olmazıdır.
Sarkası, sevai donu olmayan kız düğün evinde boynu bükük kalırdı. Sivrihisarlı bir kız bu elbiseleri evlenmeden önce babasına ya da evlendikten sonra kayınvalidesine, kayınpederine muhakkak aldırırdı. Sivrihisarlı bir bayan kulağına İncili küpeyi takmışsa, simli sarkayı ve sevai donu da giymişse değmeyin keyfine…
Sivrihisar yöresinde yaşayan insanların örf ve adetlerinin, iklim koşulları, coğrafyası, sosyal ve ekonomik yapısının; giyime ve el sanatlarına etki ettiği görülmüştür. Giysilerin model, kumaş ve süsleme özellikleri, yöreye has takı özellikleri Sivrihisarlıların zevkini ve yaşayış biçimini yansıtmaktadır.
Yüzyıllardan beri düğünlerde gelinlerin giydiği kıyafet… Sivrihisar Sarkası
Sarka, iç kıyafet üzerine giyilen bir üst giysidir. Hakim yakalı, uzun kollu, boyu belde biten, astarlı bir giysidir. Tamamen sim sırma ile işlenir.
Önde ve arkada püskülleri vardır. Eskiden yeşil ve kırmızı kadife üzerine işlenen sarka, şu anda siyah sof üzerine işlenmektedir. Ayrıca eskiden sim sırmaların gümüşten olduğu, kararmasını önlemek için ise gümüş tozu ile parlatıldığı tespit edilmiştir.
Genellikle süslemelerde, “kırlangıç” ve “elmalı” denilen desenler kullanılmıştır. Sarka, düğün ve nişan gibi özel günlerde sefayi don ve mendil kuşak denen giysi parçalarıyla birlikte kullanılır. Kompozisyon olarak, giysinin ön ve arka yüzünde kırlangıç motifi kullanılmıştır. Kollarında ise elma motifi göze çarpar. Konu olarak bitkisel bezeme uygulanmıştır.
Teknik olarak, çizilen desen üzerine simler el ile tutturulmuştur. Yaka, ön yüzün ortası, etek ve kol ucuna dikişleri kapatmak için kaytan tutturulmuştur. Sivrihisar sarkasını, İnönü sarkasından ayıran farklı özellikler vardır. İnönü sarkası, kadife kumaş üzerine işlenir. Desenler farklı olup, işlemeleri azdır. Kıyafet, şalvarıyla bütünlük arz eder.
Sivrihisar sarkası tamamen sim sırma işleme ile yapılır, boş kalan yer yoktur. Kıyafet bütün değildir; şalvar ya da uzun entari ile giyilir, belde mutlaka mendil kuşak vardır.
Bir zamanlar Sivrihisar’da sarkacılar, yöresel kıyafet diken ve satan esnaf çoktu. Ama günümüzde artık bu işi yapan pek fazla kişi yok. Hatta yok denecek kadar azdır. İşin gerçeği artık, yöresel kıyafetlere meraklı, satın alacak genç nesilde pek yok.
Sivrihisar halkı da giyim-kuşam özelliklerini koruyarak bunları günümüze kadar getirmişlerdir. Bu geleneksellik özellikle bayan giysilerinde görülmektedir. Sivrihisar yöresi kadın giysileri genellikle ağır esvap olarak adlandırılır. Tüm giysiler birbirini andırmaktadır ve bunların en değerlisi ve en çok seçileni sarkadır. Yörede 17 çeşit giysi bulunmaktadır.
Sarka, kollar bedene oyuntu yapılmadan düz takılır. Blonga iğnesi tekniği ile sıvama nakış yapılır. Nakış tekniği uygulanmadan önce kumaş ölçülere göre biçilir. Glep denilen simli bir iplik iki kat edilip yan yana getirilerek seyrek atmalı dikişlerle tutturulur. Sonra bu genel hat içine çiçek ya da istenen desen döndürülerek yapılır.
Desen aralarına pul ve boncuk dikilir. Arkaya tura denilen üç adet püskül yapılır. Bunlar glepin burulmasıyla yapılır ve yakaya tutturulan bir iplikle sırta doğru sarkıtılır. Aynı şekilde önde de tüm olarak sıvanmış motiflerin arkasına dikilen her bir tarata üçer tane olmak üzere altı adet püskül bulunur.
Nakış bittikten sonra bütün parçalar ters taraftan ütülenir. Daha sonra da bunlar dikilir. Daha sonra sarkanın çevresine, kol kapaklarına, yakaya ve etek uçlarına kaytan denilen iki-üç sıra kalın simli şerit dikilir. îç kısım da astarlandıktan sonra sarka tamamlanır.
Sivrihisar sarkalarında işleme yapılırken 15-16 cm çapında kartondan kesilmiş daire iş patronu olarak kullanılır. İpin hareketleri ise, önceden kazanılmış bir alışkanlıkla ezbere yapılır. Bu işlemeler hemen hemen kadifesi görünmeyecek kadar doldurulur. Açıkta kalan yerler de pullar ve boncuklarla kapatılır ve içine dikolta giyilir.
SEVAİ DON
Sevai, kumaşın cinsidir. Kendinden desenli, simli ve dallı kumaştan yapılmıştır. Değişik renkleri mevcuttur. Oldukça zengin bir görüntüsü vardır. 5 m sevai kumaştan bir sevai don dikilir. İki paça bir ara olarak dikilir. Paça genişliği 17- 18 cm civarındadır. Sevai donun bel kısmına hera yapılır. Hera, bir kumaş cinsidir ve kırmızı, mor, vişneçürüğü renkleri seçilir sevainin bel kısmına dikilir.
Heranın eni belden bir karış kalınlığındadır. Heranın alt kısmına ise; genellikle sarı iplikle çarpı şeklinde üzüm çöpü adı verilen süs yapılır. (Üzüm çöpü adı verilen işlemenin bir diğer adı da Hristo teğelidir). Düğünlerde, nişanlarda, kına gecelerinde, kız hamamlarında yeni gelinler, genç kızlar sevai donu giyerler ve oynarlar.
DELME
Elbise omuzdan kolsuz olduğundan ve yandan delinmiş gibi gözüktüğünden bu ismi almıştır. Ürünün yapımında pamuklu ve ipekli kumaş, kalın ve ince gümüş kaytan kullanılmıştır. Ürünlerin zemini sarı, yeşil, kırmızı ve eflatun renklidir. Süslemede pamuklu iplik ve gümüş sim kullanılmıştır.
SEVAİ DELME
Sevai, bir tür kumaş cinsidir. Bu tür kumaştan yapılan delmelere sevai delme denir. Omuzdan kolsuz ve önü düğmelidir. Kol derinliği 20 -25 cm dir. İç kısmı astarlıdır. Sevai delmenin üzerine sarka ya da işlik giyilir.
KUTNU DELME
Kutni, kumaşın cinsidir. Delme denmesinin sebebi ise, omuzlardan kolsuz olmasından dolayıdır. Yuvarlak yakalıdır. Önü sırma simli ip ile baklava dilimi şeklinde işlenmiştir ve düğmelidir. Omuzdan kolsuzdur. Kına gecelerinde, düğünlerde gelinler, kızlar giyerler.
ALTI PARMAK DELME
Sevai donun üzerine giyilir. Kumaşı altıparmaktır. Altıparmak delme üzerindeki çubuklar ya da düz bir çizgi halinde olabilir. Önü düğmelidir. Hâkim yakadır. Omuzdan kısa kolludur. Kol derinliği 20 – 25 cm dir.
İŞLİK
Ürünün yapımında pamuklu ve ipekli kumaş, kalın ve ince gümüş kaytan kullanılmıştır. Ürünlerin zemini kırmızı ve krem renklidir. Günümüzde artık giyilmeyen ancak sandıklarda bulunan bir giysidir.
SEVAİ İŞLİK
Kollu, önü açık, düğmesiz, kolları oymalı, sağ ve ön tarafı kaytan işlemelidir. Sarkalı veya sarkasız giyilir.
KUTNİ İŞLİK
Önü açık ve uzun kolludur. Kollan yırtmaçlıdır ve bilek kısımları oymalı bir biçimde işlenmiştir. Hâkim yakadır. Düğünlerde, kına gecelerinde genç kızlar ve gelinler giyerler.
DİKOLTA (DEKOLTE)
“Dekolte” sözcüğü, halk ağzında “dikolta” olarak söylenmektedir. Düz beyaz keten, kaput bezi veya patiskadan yapılır. Bele hafif oturan, yandakırmaları olan etek boyu şalvarın içini doldurabilecek şekilde askılı bir giysidir. Dikoltanın önünde sim, sırma, pul, boncuk, altın kesme tel ve gümüş tellerle işlemelerbulunur. Bu işlemelerin çevresini danteller ve bunların arasında renkli kurdeleler fiyonk biçiminde süsler.
TEPELİK
Çuhadan yapılmıştır ve yuvarlaktır. Üzeri sim kordon, inci ve pul boncuklarla süslüdür. Ortasında ve kenarında altın, gümüş, bakır paralar bulunur. Ön kısmı da aynı şekilde süslüdür.Tepelik tokalarla başa sıkıca tutturulur.
UZUN ENTARİ ( YİRİK ENTERİ)
İki parçadan oluşmaktadır. Sevai kumaştan dikilir ve her rengi mevcuttur. Önü açık ve düğmesizdir. Omuzdan kısa kolludur. Kol çevresi 20-25 cm derinliğindedir. Sağ ve sol her iki taraflı olmak üzere bacağından yırtmaçlıdır. Bu yırtmaç 30 cm derinliğindedir. Uzun entarinin tüm kenarları simli sırma iple dikilir. İç kısmı astarlıdır. Uzun entarinin içine dikolta giyilir, beline mendilli kuşak kuşatılır ve üzerine sarka giyilir. Nişanda, düğünde, kına gecelerinde genç kızlar ve yeni gelinler tarafından giyilir.
Entariler; içine yağlık veya içlik, üstüne ise mendil kuşak bağlanarak kullanılmaktadır. Entarinin boyu uzun olduğu için bu giysi; dizin altına kadar inen iç donla ve altına dize kadar nakışlı veya düz çoraplarla giyilmektedir.
Dümrek kasabasında ise entariler, önleri işli bürümcükten yapılmış uzun düz iç entârilerin üzerine giyilip; üzerine bağlanan dalabulus veya mendil kuşaklarla tamamlanır. Giysinin eski tarihlerde düğün kıyafeti olarak giyildiği, daha sonra genç kız ve yeni gelinlerin kına gecelerinde, gelin hamamında ve bohça beklemesinde de “ağır elbise “olarak kullanıldığı görülmektedir.
İç entari örneklerinde görülen ortak model özellikleri; beden ve kollar bol olup, etek boyu ayak bileklerine kadar uzamaktadır. Kumaş olarak, el dokuması bürümcük kullanılmıştır. Bu kumaşların hepsinin krem rengi olduğu ve el dikişi ile birleştirildiği görülmüştür. Süslemeye ayrı özen gösterilmiş; yaka, yan etek ucu yırtmacı ve etek uçlarına kanaviçe, sarma, pesent gözeme gibi nakış teknikleri uygulanmıştır.
Süslemede bitkisel bezeme olarak lale, lale soğanı, tomurcuk gül dalı ve kıvrım dal; geometrik bezemede muska şekli, minik kareler ve şeker küpü seçilmiştir. Süslemede kullanılan renkler; altın rengi (sim), koyu mavi, pembe, kırmızı ve yeşil seçilmiştir. ‘İç göynek’ üzerine giyilerek kullanılır.
Entarilerde kutnu kumaşlardan meydane (kemha) pamuk (atlas dokuma), hindiye ve sefayi çeşitleri kullanılmıştır. Desen özelliği olan kırmızı ve boyuna çizgili kumaşlar en çok kullanılanlardır. Sefayi kumaştan hazırlanan, kenarlarına simli kenar ve düz harç geçirilen kolsuz entâri örneklerine de rastlanmıştır.
BİNDALLI
Her renkte ( mavi, lacivert, vişneçürüğü, yeşil, bordo vb.) bindallı mevcuttur. Kadife kumaştan dikilir. Kumaşın üzerine sim ile işlenmiş çeşitli desenler ve motifler bulunur. Omuz kısmı ortalama 50 cm, boyu ise 1, 25 cm civarındadır. Önü açık ve düğmesizdir. Kolları 30 cm derinliğinde yırtmaçlıdır. Bazı bindallıların ise kolları bütündür, yırtmaçsızdır, önü kapalıdır.
Bazı bindallıların içine ise kendisinin takım olarak özel bir giysisi vardır. Bu giysiye kombinezon denir. Bindallının önü kendi kemeri ile belinden bağlanır. Bindallının aksesuarları da vardır. Bu aksesuarlar fes ve tüldür. Tül toplu iğne ile fesin arka kısmına tutturulur. Kına gecelerinde, nişanda, düğünde giyilir. Gösterişli bir elbisedir.
MENDİLİ KUŞAK
Uzunluğu 1.30 cm, eni ise 40 cm civarındadır. Sevai kumaştan dikilir ve her rengi meveuttur. Kumaşın üzerinde kendisinden baskılı olarak çeşitli motifler ve desenler bulunur. Kuşağın sağ alt köşesine üç püskülü olan simli sırma ip ile bir üçgen şekil dikilir. İç kısmı astarlıdır. Mendili kuşak, uzun entari ve sevai don vb. ağır esvap türü giysiler giyildiği zaman bel kısmına kuşatılır. Süslemeli olan kısım görünecek şekilde bele dolanır.
MAYHAR
Yalnız lacivert rengi mevcuttur. İki kol, iki ön peş ve bir arka olmak üzere beş parçadan oluşur. 1.30 cm uzunluğundadır. Omuz kısmı 50 cm civarındadır. Alt köşesinde kendine özgü işlemesi bulunur. Önü boydan boya açıktır. İki taraflı “çıt çıt” diye adlandırılan düğmeler mevcuttur. Boy kısmından başlayarak etek kısmına kadar olan bölüm yeşil bir kumaşla astarlanmıştır.
Biçim olarak imam cübbesine benzer. Yeni gelinler sarka ve sevai donu giyince üzerine de mayharı giyip hamama, düğüne giderler. Yeni gelinin ağır esvapları ve vücudu görünmesin diye giydirilir.
AK PEŞTAMAL
“Büyük Peştamal” de denir. Çok eski bir örtüdür. Arabistan’dan geldiği söylenmektedir. Kumaşı ipekli kumaştır. Ak peştamalin 2 m boyu, 1 m eni bulunmaktadır. Kendinden püsküllüdür. Üzerinde beyaz renk çok olduğundan dolayı bu adı almıştır. İçi astarlıdır. Üzerinde yatay ve dikey çizgiler bulunur. Mayharın üzerine örtüldüğü gibi sarka ve sevai donun üzerine de örtünülür. Ak peştemali sadece yeni gelinler giyer. Düğüne, nişana, hamama giderken örtünülür.
PULLU PEŞTEMAL
İpekli kumaştan olur. Boyu 75 cm, eni ise 1.30 cm dir. Omuzdan askılıdır. Pullu peştamal denmesinin sebebi; eski, tedavülden kalkmış ortası delikli demir paraları ya da ortası delik olmayanları delip peştemalin ön yüzüne desenli bir şekilde dikilmesinden dolayıdır. Bu pullu peştemali gelin olacak kız hamamda giyer. Giydikten sonra hamamdaki kişilerin büyük, küçük herkesin elini öper. Böylece herkes onun yeni gelin olduğunu anlar. Daha sonra pullu peştemali çıkarır ve “fıta” yı giyerek yıkanmaya girer.
HAMAYLI
Pullu peştemalin üzerine sağ ve sol omuz olmak üzere çaprazlama takılır. Pullu peştemalin tamamlayıcı aksesuarıdır. Bir zincir veya ipin üzerine delik demir, bakır ve gümüş paralar dizilerek yapılır. Pullu peştemalin üzerine mutlaka takılır.
FITA
Boyu 75 cm, eni ise 1.30 em dir. Pullu peştemalin pulları olmazsa “fıta’ halini alır. İpekli kumaştan olur. Sadece hamam için kullanılır.
ALTIPARMAK
Altıparmak, alaca denen bir kumaşın çeşididir. Altıparmakta çubuklar; sarı, siyah, kırmızı, beyaz, yeşil, mor renk üzeredir. Çubuklu kumaştan yapılır. Uzun kollu ve kolları yırtmaçlıdır. Önü açık ve düğmesizdir. Düğme yerlerinde kaytanları bulunur. Hâkim yakadır. Delmenin üzerine de giyilir.
DARABULUS KUŞAK
Sevai donun, kutni donun, kadife donun, meydani donun (ağır esvab) üzerine kuşatılır. Kısa kenarları kendinden püskülü vardır. Eni 80 cm, boyu 2, 65 cm dir. Kumaşı ipeklidir. Dikey ve yatay çubuk çizgileri vardır.
MİNTAN
Biçim bakımından sarkaya benzer. İşleme ve motifi sarkaya göre daha azdır. Düğmesizdir. İşleme modeli “ İbrik İşlemesi” modelidir. Tüm mintanlarda bu model görülür ve mintanın sırt tarafında yer alır. Sevai donun üzerine giyilir. Düğünlerde ve kına gecelerinde genç kızlar ve gelinler giyerler.
ŞAL
Boyu 1,15 cm, eni 45 cm dir. Kumaşı ipeklidir. Sarkanın omuzlarına örtülür. Çeşitli desenleri ve işlemeleri mevcuttur.
Tahsin ALTIN
Eskişehir İli Sivrihisar İlçesi
Merkez Folkloru -2014
81 İLDE KÜLTÜR ve ŞEHİR
Yorum Yaz