Sivrihisar Saat Kulesi –
Sivrihisar Saat Kulesi ve Seyir Terası
İlçemizin incisidir saat kulesi, sanki granit kayalar üzerine takılmış zümrüt bir kolye gibi. Günün 24 saatinde varlığı ile hizmet verir cansiperane. Gözünü açmadan, sıcak yatağında duyarsın daima onun DAN… DAN… sesini. Saat başlarında ve yarılarında.
Ve sayarsın içinden. Anlarsın o an saatin kaç olduğunu. Her ne kadar canım memleketim Sivrihisar’dan uzakta kalsam da; onun hasretini daima taşımaktayım içimde. Eğer bir Sivrihisarlı gibi söylemek gerekirse: “Kayalarımız tütüyor burnumda.” *1
Sivrihisar’ın Simgesi Saat Kulesi
Darphane ve Damga Matbaası 2022 yılı hatıra para basım programına Sivrihisar Saat Kulesi alındı. Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından 2022 yılında basılacak hatıra paraları listesinde Sivrihisar’ımızın simgelerinden tarihi “SAAT KULESİ” yerini aldı.
KULENİN TARİHÇESİ, KONUMU VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ:
Sivrihisar Saat Kulesi –
Eskişehir ilinin Sivrihisar ilçesinde Osmanlının geç dönem eserlerinden günümüze ulaşan Sivrihisar Saat Kulesi, şehrin kuzeyinde Güneş Dağı’na ait kayalıklar üzerinde yer almaktadır.
Saat Kulesi Sivrihisar’ın simgelerinden biridir. 1899 yılında dönemin Kaymakamı ile Belediye Reisi tarafından yaptırılmıştır. İlçenin her tarafından rahatça görülebilmesi için yüksek bir kaya kütlesi üzerine kesme taşlarla inşa edilmiştir. Kule kare prizma gövdeli olup, dört tarafında da saat vardır. Sivrihisar’ın sembolüdür.
Avrupa’dan getirtilen saat, yaklaşık 5 günde bir kurulmaktadır. Saat mekanizmasının hemen üzerinde ise yaklaşık 300 kg. ağırlığındaki tunç malzemeli çanı sallanmakta olup Buçuklarda bir kez tamlarda 1 dakika aralıklarla iki kez saat sayısı kadar vurarak halkı uyarmaktadır.
Saat Kulesine arka taraftaki sekiz basamaklı bir merdiven ile çıkılmaktadır. Üzerinde demir parmaklıklı bir de şerefesi bulunmaktadır. Bunun üzeri kubbe ile örtülüdür. Tepesinde alem şeklinde bir paratoner yer alır. Saat kadranı şehre hakim yere konulmuştur.
2011 – 2015 yıllarında yapılan restorasyonla ilk yapılan zamandaki görünümü verilmiş. Çıkış yolundaki çevre düzenlemesi yapılıp gecede spotlarla ışıklandırılmıştır. *2
Sultan II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. seneyi devriyesinde valilere saat kulesi yapımıyla ilgili gönderdiği fermanla birlikte kule inşaları yayılmıştır.
Hakkı Acun, saat kuleleri hakkında yapmış olduğu çalışmasında, kitabesi bulunmayan Sivrihisar Saat Kulesinin H. 1316 / M. 1900 tarihinde Kaymakam Mahmud Bey ve Belediye Reisi Yüzügüllü Hacı Mehmet Efendi döneminde yapıldığını, ayrıca buradaki tarihin H. 1318 tarihli Ankara salnamesinde de geçtiğini belirtmektedir.
Yaptığımız araştırmalarda; Sivrihisar Saat Kulesinin, 2. Abdülhamid’in cülusunun 25. sene-i devriyesinde, H. 1318’de (M.1900) Kaymakam Mustafa Tevfik Efendi döneminde yapıldığı sonucuna varılmıştır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yapmış olduğumuz araştırmalarda Kaymakam Mahmud Bey’in H. 13. R. 1310 / M. 4 Kasım 1892 tarihinde Sivrihisar ilçesine tayin olduğu, H. 29 M. 1315 / M. 30 Haziran 1897 tarihinde ise Merzifon’a tayin edilerek Sivrihisar’daki görevinin sona erdiği görülmektedir. Bu nedenle kaymakamın salnamedeki tarihle aynı döneme tekabül eden Mustafa Tevfik Efendinin olduğu tespit edilmiştir.
Mimarı bilinmeyen kule, 2011 yılında kapsamlı olmak üzere 2009 ve 2007 yıllarında onarım geçirmiştir. Moloz taş ve tuğla malzemeden yığma tekniğinde inşa edilen yapı, 3.88×3.89 m. ebadında kare planlı ve üç kademelidir. Aşağıdan yukarıya doğru daralan kademeli kule, yaklaşık 15 m. yüksekliğinde ve üzeri alemli bir kubbeyle örtülüdür.
Yaklaşık 1.70 m. yüksekliğinde moloz taş örgülü bir kaide üzerinde yükselen kule gövdesi, her cephede birer adet olmak üzere toplam 4 adet daire formlu pencere açıklığıyla hareketlendirilmiştir. Tek sıra tuğla örgülü olan buradaki açıklıklar, ahşap cam pencerelerle kapatılmıştır.
Kulenin köşk kısmı, saat kadranların üst hizasına kadar moloz taş geri kalan üst kısmı ise tuğla örgülüdür. Demir korkuluklu balkona sahip köşk bölümünün cepheleri -güney cephe hariç- altta dikdörtgen, üstte ise çifte yarım daire kemer formuna sahip iki sıra sistemindeki pencere açıklıklarıyla hareketlendirilmiştir.
Güney cephenin dikdörtgen formlu alt sıra pencere açıklığı ise yakın dönem onarmalarında kapatılarak özgün bütünlük bozulmuştur. Dıştan demir parmaklıklı olan bu pencere açıklıklardan alt sıradakiler, ahşap doğramalı ve cam bölmeli iki kanatlı pencerelerle kapatılmıştır.
Yapıya ait eski fotoğrafları incelediğimizde, buradaki pencere açıklıklarının arasında -her bir cephede birer adet olmak üzere- toplam 4 adet saat kadranı yer aldığı görülmektedir.
Bu kadranlardan günümüze sadece kuzey cephedeki ulaşmamıştır, diğerlerine ise kulenin yakın dönemde geçirdiği restorasyon sırasında tamir edilerek yeniden işlevsellik kazandırılmıştır. Şehre bakan güney cephedeki kadran -uzaktan rahat algılanabilmesi için- diğerlerine nispeten daha büyüktür.
Kuleye giriş, kuzey cepheden 8 basamaklı merdivenle geçilen dikdörtgen formlu bir kapı açıklığıyla sağlanmıştır. Yaklaşık 1.15 x 1.70 m. ebadındaki bu açıklık, ahşap malzemeli ve tek kanatlı bir kapıyla kapatılmaktadır. Kulenin gövde içinde, köşk bölümüne çıkışı sağlayan 24 basamaklı demir merdiven yer almaktadır.
Helezon şeklindeki bu merdivenin çekirdeği kaide kısmındaki zemine sabitlenmiş vaziyettedir. Yapı içerisi cephelerdeki gibi sıvasız olup rüstik bir görünüme sahiptir. Yapının üzeri ise tuğla örgülü ve dıştan kurşun kaplamalı küçük bir kubbeyle örtülüdür. Ayrıca yapıda süsleme unsuru görülmemektedir.
Sonuç olarak: 16. yüzyılın sonlarıyla birlikte Osmanlı coğrafyasına giren ve 2. Abdülhamid dönemiyle birlikte yaygınlık kazanan saat kuleleri, Anadolu’nun çoğu vilayetinde olduğu gibi Sivrihisar’da da yer aldığı görülmektedir.
2011 yılındaki kapsamlı restorasyon çalışmasıyla birlikte günümüzde işlevselliğini sürdüren Sivrihisar Saat Kulesi, şehrin simgesi konumundadır. Kulevari şeklindeki yapı, bir yamaç veya tepe grubuna girmesi bakımından Anadolu’daki Bilecik, Bursa, Kastamonu, Mudurnu, Göynük ve Safranbolu şehirlerindeki örneklere benzemektedir.
Sivrihisar Saat Kulesi Rölöve, Restorasyon ve Restitüsyon Projesi, 2010 (Asır Proje) 2007 ve 2009 yıllarındaki Belediye tarafından gerçekleştirilen onarmalarda; yapının cepheleri çimento esaslı sıvanarak badanalanmış, gövde kısmındaki pencereler kapatılmış, kuzey cephedeki giriş açıklığına demir kapı takılmış, köşke çıkan özgün ahşap merdiveni demir malzemeli merdivenle yenilenmiş, köşk kısmındaki pencereler demir parmaklıklarla kapatılmıştır. Çan 2006 yılının Aralık ayında çalınmış ve 10 ay sonra bulunarak yerine takılmıştır.
İncelemiş olduğumuz salnamede saat kulesi hakkında sadece “… ve bir de saat kulesi inşa edilmiş ve Avrupa’dan çalar kebir saat celp edilmiştir” ibaresi yer almaktadır (Ankara Vilayet Salnamesi 1318/1900, s. 155). *3
Saat Kulesinin bakımını Hasan Hüseyin Gürkan usta yapıyor. Ayrıca meydana gelen arızaları da tamir ediyor.
Türkiye’de çoğu ilçeye nasip olmayan birçok değer gibi Sivrihisar’ın “Saat Kulesi” de ender kültür varlıkları arasında bize atalarımızdan kalan mirastır ve tarihi eser statüsü kazandırarak korunmalıdır. *4
VE SEYİR TERASI: Dünyanın Merkezi Sivrihisar Tepeden izlenecek.
2018 yılı itibarıyla Asırlık Saat Kulesi alanının canlandırılması için Sivrihisar Belediyesi tarafından başlatılan çalışma tamamlandı. Zemin etüdü yapılan alanda yapılan SEYİR TERASI ile Saat Kulesini ziyaret edecek vatandaşlar, ilçe manzarasını rahatlıkla izleyip keyifli vakit geçirebilecekler.
Kaynaklar:
*1- Op. Dr. Mustafa Kılıçal
*2- Sivrihisar Belediyesi Yayınları
*3-GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SİVRİHİSAR
Doç. Dr. Zafer KOYLU – Haşim ŞAHİN
Mehmet Emin Yılmaz – Fatih M. Tanrıveren
2017, Belediye Kültür Yayınları -2- Sah. 357
*4- Necmi Günay – 2010 –
Yorum Yaz