– ŞAMDANLAR EVİ –
Çukur sokakla Kutlu çeşme sokağın kesiştiği köşede yer alan ev iki katlıdır. Yapının giriş katı çamur harçlı moloz taş örgüsü, üst katı ahşap çatkı arası kerpiç ve tuğla dolgulu karkas olarak inşa edilmiştir. Üzeri kırma çatılı ve oluklu kiremitlerle örtülüdür. Ancak bunların bir kısmı zamanla düştüğü için yerini marsilya tipi makine kiremitleri almıştır. Saçakları kaplamasızdır.
Çukur sokaktan çift kanatlı ahşap bir kapıyla evin hayatına (avlu) girilmektedir. Hayatın batı tarafında izbe, tandırevi, harçevi; güneyinde helâ ve ocak yer almakta; doğusunu bir oda, kuzey tarafını da alt katın uzunlamasına dikdörtgen plânlı sofası kuşatmaktadır. Bunun güney köşesine bir oda, kuzeyine mutfak ve kiler mekânları, batısına ise hamam yerleştirilmiştir.
Bu mekânlardan yalnızca mutfağın ve odanın sokak istikâmetinde birer penceresi vardır. Kışlık olarak kullanıldığı anlaşılan odaya sonradan yeni ikinci bir pencere açılmıştır. Kiler ise dışa açıklığı bulunmadığı, sofaya bakan tek penceresi de yeterli olmadığı için karanlıktır.
Oldukça sade ve süslemesiz olan bu bölümlerden mutfakta, mekânın kuzey duvarına açılmış ocak ve onun iki yanında birer dolap; odada ise yüklük ve sedir elemanları bulunmaktadır.
Evin dış sofalı plân şeması üst katında daha belirgindir. Ancak burada iki ayn bölümün varlığı dikkati çeker. Bunun bir çeşit harem-selamlık uygulaması olduğu söylenebilir. Söz konusu bölümlere alt kattan ayrı ayrı ahşap merdivenlerle çıkılmaktadır. Tandırevi ile izbe arasındaki dar hacimden yükselen ahşap merdivenle batı uçtaki bölüme çıkılır. Tek kanatlı bir kapıyla birbirine bağlantı kurulan iki mekândan ibaret bu kısımda, girişteki oda 180×120 cm boyutlarındaki hamam mekânına açılmaktadır. Beşik tonozlu bir iç örtüye sahip bu hamam küçük tek pencereden aydınlatılmıştır.
Her iki oda mekânının da sade olduğu görülmektedir. Girişteki odada merdivenin üst kısmı küçük bir trabzana dönüştürülmüştür. Diğer odanın dolap ve yüklük elemanları mevcuttur.
Giriş katındaki sofanın doğu ucundan yükselen ahşap merdivenle evin diğer üst bölümüne çıkılmaktadır. Merdivenin ulaştığı üst kat sofası, hayat yönündeki pencerelerden bol ışık aldığından yeterince aydınlıktır. Ancak, pencerelerden ikisinin sonradan kapatıldığı gözlenmektedir. Sofanın güney kanadı diğer taraftan biraz yüksek tutulmuştur. Merdiven kovasına bakan tarafı ahşap korkuluklarla çevrilen bu kısım ‘trabzan’ olarak düzenlenmiştir. Buraya üç basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır.
Mekânın doğusunda, duvar boyunca uzanan sedir yer alır. Duvarda alçıdan bitkisel motiflerle süslemek, üzerinde Osmanlıca “MaşaAllah 1320” yazılı iki lambalık (raf) görülmektedir.
Yukarıda sözünü ettiğimiz sofanın baş ucunda yer alan hamamın hem sofaya, hem de bitişiğindeki odaya doğrudan birer kapı ile bağlantılı olduğu belirtilmişti. Sofanın kuzey tarafında iki, güney yönünde tek oda bulunmaktadır. Pencereleri sofaya bakan kuzeydeki oda mekanları biraz karanlıktır. Sağdaki odanın doğu yönündeki penceresi sonradan açılmıştır. Güneyindeki oda ise, iki cephede sokağa çıkma yapmaktadır. Pencere önlerinde, üç yönde duvar boyunca sedirlerin yerleştirildiği bu odanın evin baş odası olduğu anlaşılıyor. Süslemeli ahşap bir çiçekliği mevcut olan bu odada yüklük yoktur. Buna karşılık, birer sedirin yer aldığı diğer iki oda, kapakları ve üst bölümleri süslemeli yüklüklere sahiptir. Odalarda, ince işçilikli ahşap çıtalı tavanlar ve duvarlara yerleştirilmiş süslemeli ahşap dolaplar dikkat çekmektedir.
Süslemesi
Ev ahşap süslemeleriyle üzerinde ayrıca durulması gereken zenginliktedir. Oda kapıları, yüklükler, dolaplar ve oda tavanlarında yoğunlaşan bu süslemeler; oyma, geçme ve çıtalama yöntemleriyle oluşturulmuştur. Odalara açılan ahşap kapılar ile bunların üzerindeki ahşap süsleme elemanları da oldukça niteliklidir. Kapıların üstünde çıtalarla oluşturulan sathi kemerli nişlerin yüzeyi, düz tahta zemin üzerine ahşaptan oyma rokoko tarzında soyut dallarla bezenmiştir. Burada zemin kırmızıya, dallar ise sarıya boyanmıştır. Hareketli dal kompozisyonu dıştan lacivert boyalı bir bordürle kuşatılmıştır.
Bordürün üzerinde belli aralıklarla dizilmiş balık kılçığı şeklinde motifler görülmektedir. Onu dışa doğru genişleyen başka bir kuşatma kemeri dolanmaktadır. Kemer köşelikleri, kırmızı boyalı zemin üzerinde sivri uçlu çıtalarla oluşturulan şualarla (ışın motifi) doldurulmuştur. Bu süsleme kompozisyonu sofadan açılan yan yana iki oda kapısında da benzer şekilde tekrarlanmak sureti ile simetrik bir görünüş elde edilmiştir.
Odaların dolap-yüklük kapaklarında, çiçeklik ve tavanlarında da zengin ahşap süslemeler mevcuttur. Özellikle, kuzey taraftaki odalarda, mekanların karanlığını adeta ahşap süsleme ve çok renklilikle giderme çabası sezilmektedir. Yoğun şekilde soyut bitkisel motiflerin işlendiği yüklük kapaklarının ve çiçeklik gözlerinin üst kısımlarında sarı kırmızı ve yeşil renklerde aşı boyası ile boyanmış süsleme kompozisyonları dikkat çekicidir. Buna karşılık çıtalı tavanların süslemesinde, sadece birer göbek kompozisyonuyla yetinilmiştir.
Sokağa hakim bir konumda bulunan ve aydınlık iç mekâna sahip olan baş odanın girişi, diğer odaların girişindeki süsleme anlayışını belli ölçüde tekrarlamakla birlikte; çiçeklik, dolap ve kapı üstü süslemelerinde daha iyi derecede işçilik gözlenmektedir.
Tavanı da diğerlerinden daha özenli ve gösterişlidir. Boyanmamış olan bu tavan, ortasında kırmızı kadife üzerine tespit edilmiş ahşap oyma, soyut bitki motiflerinden meydana gelen bir bezemeyi çevreleyen onikigen göbek kompozisyonunun etrafında gelişmektedir .
Halen bir ailenin barınağı olarak kullanılan ve kısmen işlevini sürdüren bu konut, Sivrihisar evleri arasında mimari elemanları ve süslemesiyle çok değerli bir eser durumundadır. Yakın zamanlarda yeni pencereler açılmak suretiyle bazı değişiklikler geçirmesine rağmen, özgünlüğünü büyük ölçüde koruyabilen ender örneklerden biridir.
Tarihlendirme
Evin inşa tarihi konusunda yukarıda sözünü ettiğimiz “1320” (1902) tarihi yazılı alçı lambalıklardan başka bilgi yoktur. İleride görüleceği üzere, Sivrihisar’ın pek çok eski evinin iç duvarlarında gördüğümüz ve aynı kalıptan çıktığını tespit ettiğimiz bu raflar, yapıların inşa tarihi konusunda kimi kuşkulara yol açmaktadır. Ancak, bunlara bakarak evin en geç 1902’de tamamlanmış olduğu anlaşılmaktadır.
* * *
Tarihi Sivrihisar Evleri
Prof.Dr. Yüksel Sayan – Ege Üniversitesi, 2009
Yorum Yaz