– NASREDDİN HOCA ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR –
Nasreddin Hoca konusunda Türkiye’de yapılan çalışmalar Türkiye’de Nasreddin Hoca adının ve fıkralarının 15. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren kitaplarda görülmeye başlandığını söyleyebiliriz. Nasreddin Hoca yazmaları geleneği 19. Yüzyılın ikinci yarısına kadar sürmüştür.
Nasreddin Hoca fıkraları 1837 yılında, İstanbul’da Letaif adıyla basılmıştır. Bundan sonra Mısır’da, Bulak Matbaasında, 1838, 1840 ve 1841 yıllarında, Nasreddin Hoca fıkraları Letaif-ı Nasreddin Efendi adıyla birer kez daha basılmıştır. 1850 yılından itibaren Nasreddin Hoca kitapları taşbaskısı tekniği ile basılmaya başlanmıştır. 1864 yılında ise ilk resimli Nasreddin Hoca kitabı, taşbaskısı tekniği ile İstanbul’da basılmıştır.
Mehmet Tevfik, Nasreddin Hoca üzerine çalışan ilk bilim adamlarından biridir. Tevfik, 1883 yılında yayınladığı Letaif-ı Nasreddin adlı kitabının başında, Nasreddin Hoca hakkında bilgiler vermektedir. Tevfik, eserinde Nasreddin Hocanın Türklük âleminde büyük bir şöhrete sahip olduğunu, bazı fıkralarının Fransızcaya tercüme edildiğini dile getirmiştir. Buradaki bazı bilgiler, sonradan yapılan araştırmalarda elde edilen bazı bilgilerle örtüşmese de alanında yapılan ilk çalışmalardan olduğu için önemlidir.
Bahaî (Velet Çelebi), Nasreddin Hoca fıkralarını eski basmalardaki metni esas almak üzere, yazma ve Mehmet Tevfik’in Letaif-i Nasreddin’i yanında, yazılı olarak derlediği fıkralarla meydana getirdiği letaif-i Hoca Nasreddin adlı kitapta 380 fıkra bulunmaktadır. Bu kitabın başında Nasrettin Hoca ile ilgili bazı bilgiler bulunmaktadır. Bahaî, Hocanın Sivrihisar’da doğup Akşehir’de öldüğünü söylemektedir. Ayrıca Nasreddin Hocayı diğer fıkra tipleri ile karşılaştırıp Hocayı şöyle övmüştür: “Biz Hoca merhumu, nevi şahsına münhasır ümmet-i vahide addederiz. Ne sadr-ı İslâmın Behlül-ü Dana’sı ve emsali olan mecazib, ne Cuha ve eşya’ı olan abdallar, ne de Arab’ın Ebu Dülâme’si, Acem’in Talhak’ı gibi ümera dalkavukları, ne de akvam-ı sairenin şusu busu bizim Hocamıza adil olamaz. Mekteb-i taiatta yetişmiş bir feylesof-ı kâmil diye tavsif olunmaya çeşbandır.”
Fuat Köprülü de, Nasreddin Hoca konusunda araştırma yapan değerli bilim adamlarımızdan biridir. Fuat köprülü, 1918 yılında, Nasreddin Hoca isimli, manzum fıkralardan oluşan kitabını yayınlamıştır. Kitabın başında Nasreddin Hoca ile ilgili bazı bilgiler verilmektedir. Köprülü, bu bilgilerin bir kısmını Bursalı Tahir’den almıştır. Köprülü, Nasreddin Hocanın 13. Yüzyılda yaşadığını belirtir. Ayrıca Köprülü kitabında, Sivrihisar Müftüsü Hasan Efendinin Mecmua-i Maarif adlı yazma eserinden alınan bazı bilgilere de yer vermiştir.
İbrahim Hakkı Konyalı Nasreddin Hoca konusunda araştırma yapmış bir diğer bilim adamımızdır. Konyalı, hazırlamış olduğu Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir, isimli kitabında, kendisinden önce, Nasreddin Hoca konusunda yapılan çalışmaları eleştiri süzgecinden geçirmiş, onların yanlışlıklarını göstermiştir. Ayrıca Konyalı, araştırmaları sonucu yeni bulgulara ulaşmıştır. Nasreddin Hocanın tarihsel kişiliğinin ispatlanmasında ve 13. Yüzyılda yaşadığının gösterilmesinde İbrahim Hakkı Konyalı’nın yerinde ve önemli tespitleri vardır.
Pertev Naili Boratav, Nasreddin Hocanın kişiliği ve fıkraları konusunda araştırma ve yayın yapan araştırmacıların başında gelmektedir. Boratav, eski yazmalardan aldığı toplam 594 fıkrayı Nasreddin Hoca adlı kitabında yayınlamıştır. Ayrıca Boratav, Nasreddin Hoca konusunda birçok makale de kaleme almıştır.
İlhan Başgöz, Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca isimli kitabında Nasreddin Hoca fıkralarının tarihsel gelişimini incelemiştir. İlhan Başgöz, Pertev Naili Boratav’la beraber I, Hoca Nasreddin, Never Shall I Die isimli bir kitap hazırlamışlardır. Kitapta, 133 tane İngilizce Nasreddin Hoca fıkrası bulunmaktadır. Ayrıca yine kitapta, Nasreddin Hoca ve Nasreddin Hoca ile ilgili kitaplar üzerinde durulmuştur.
Saim Sakaoğlu, Nasreddin Hoca üzerine çalışmış diğer bilim adamlarımızdan biridir. Sakaoğlu, Nasreddin Hoca ile ilgili, Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca, Nasreddin Hoca Fıkralarından Seçmeler ve Ali Berat Alptekin ile beraber hazırladığı Nasreddin Hoca isimli kitaplarını yayımlamıştır. Saim Sakaoğlu, Nasreddin Hoca ile ilgili makalelerinde, Nasreddin Hoca fıkralarının motif yapısı, yayılma sahaları ve hangi fıkraların ona ait olduğu meselelerini ele almıştır.
Günay Kut, Nasreddin Hoca yazmalarından 14 tanesini incelemiş, bu yazmaların hangi kollardan geldiğini tespit etmeye çalışmıştır. Ayrıca Şiraz’da bulunan bir Nasreddin Hoca yazmasının çeviri yazısını yayınlamıştır.
M. Sabri Koz, Nasreddin Hoca ve fıkraları konusunda araştırma yapmış diğer önemli bilim adamlarımızdan biridir. Nasreddin Hoca konusunda birçok makale yayınlamış, birçok kitaba da imzasını atmıştır. Ermeni Harfli Türkçe ve Karamanlıca Nasreddin Hoca kitaplarını tanıtmış, Ermeni Harfli Türkçe Nasreddin Hoca kitaplarından birini Latin Harfleriyle Türkçeye çevirip yayımlamıştır. Koz, ilk matbu Nasreddin Hoca kitabı olan Letaif’ide Latin harflerine çevirerek yayına hazırlamıştır. Ayrıca, M. Sabri Koz, bazı araştırmacıların Nasreddin Hoca ile ilgili çalışmalarını bir araya getiren iki kitabı da yayına hazırlamıştır.
İsa Özkan, Tatarca ve Türkmence Nasreddin Hoca fıkralarını Türkiye Türkçesine çevirip her iki dilde bir kitap olarak yayına hazırlamıştır. Özkan ayrıca, Türkçe ve Latince bir Nasreddin Hoca yazmasını da tanıtmış ve çeviri yazısını yayımlamıştır.
Mustafa Kaçalin, Macaristan’daki üç Nasreddin Hoca yazmasını bularak bunları Latin harflerine çevirmiş ve yazmadaki fıkraların listesini çıkarmıştır. Bununla beraber Kaçalin, Nasreddin Hoca fıkralarındaki deyim ve atasözleri üzerindeki çalışmalarına da devam etmektedir.
Mustafa Duman da Nasreddin Hoca üzerine çalışmış ve bu konuda birçok eser vermiş değerli bilim adamlarımızdan biridir. Duman, Nasreddin Hoca ve onu konu edinen kitaplar ve kaynaklarla ilgili birçok makale yayınlamıştır. İki bin üç yüzden fazla Nasreddin Hoca kitabının açıklamalı kaynakçası olan Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografyası (1480- 2004) ve beş yüzden fazla künyeyi içeren, Nasreddin Hoca Çizgi Romanları ve Çizgi Bant Hikâyeleri: Açıklamalı Seçme Bibliyografya adlı kitapları yayına hazırlamıştır. Duman, bununla beraber, ülkemizde Nasreddin Hoca ile ilgili yapılmış en kapsamlı eserlerden biri olan Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası isimli eseri hazırlamıştır.
Yine, Nasreddin Hoca konusunda çalışmış değerli bilim adamlarımızdan biri de Fikret Türkmen’dir. Fikret Türkmen, Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi adlı bir kitap yayımlamıştır. Bu alanda ilk kez Nasreddin Hoca fıkralarını modern mizah teorilerine göre yorumlamış ve bu alanda birçok makale yayımlamıştır. Yine Fikret Türkmen, “Nasreddin Hoca Fıkralarında Söz ve Hareket Komiği, Hoca’ya Ait Fıkraların Ayırt edilmesi İçin Bir Metod Denemesi” adlı makalesiyle Nasreddin Hoca fıkralarındaki mizah unsurunun nasıl yaratıldığını ortaya koymaya çalışmıştır. Bu makalede, gülme ile ilgili bilgilere, teorilere, çeşitli filozofların görüşlerine yer verilmiştir. Ardından, bu görüşler ışığında, Nasreddin Hoca fıkralarından bazılarının analizi yapılmış; bu yolla, Nasreddin Hoca’ya ait olan fıkraların nasıl ayırt edileceğine dair bir yöntem geliştirilmiştir.
Bunların yanında, Filiz İyigün, Mitsuko Kojıma, Nükhet Tör, Fayzulla Rahmankulov, Gökhan Tarıman Cenikoğlu, Hakan Ülper, Hakan Dedebağı, Selman Karakaya gibi bilim adamları Nasreddin Hoca’nın değişik yönlerini ele alan tezler hazırlamışlardır.
Nasreddin Hoca Konusunda Türkiye Dışında Yapılan Çalışmalar
Nasreddin Hoca yerelden evrensele uzanan yolda yürümüş, tüm dünya tarafından tanınmış ve kabul görmüş bir fıkra tipidir. Kendisi ve fıkraları Anadolu dışında da dilden dile yayılmış ve günden güne de yayılmaya devam etmektedir. Hal böyle olunca Anadolu dışında da Nasreddin Hocayı merak edenler, onu daha iyi tanıyabilmek ve ondaki sırrı çözebilmek için kendisi ile ilgili araştırmalara başlamışlardır. Anadolu dışında, Avrupa’da, Asya’da, Orta Doğu’da, Uzak Doğu’da, Afrika’da, Amerika’da ve dünyanın birçok yerinde Nasreddin Hoca araştırmacıları ortaya çıkmıştır.
Özellikle son yıllarda Türk Cumhuriyetleri ile olan kültürel ilişkilerimizde Nasreddin Hoca adeta bir kültür elçisi olmuş ve aynı soydan gelen kardeşlerimizle aramızda adeta bir çimento olmuştur. Bugün Türk Cumhuriyetlerinde Nasreddin Hocanın fıkralarını bilmeyen yoktur.
Nasreddin Hoca ile ilgili yurt dışında yapılan çalışmalara geçmeden önce Hocamızı merak eden ve Nasreddın Hoca konusunda çalışan yabancı araştırmacıların kimler olduğuna bakacak olursak: Dr. Dieter Glade (Almanya), Prof. Dr. Şevket Plana (Arnavutluk), İmran Babayev; Paşa Efendiyev (Azerbaycan), Toramirzo Cabbarov (Özbekistan), Prof. Dr. Lamiya Hacıosmanoviç (Bosna-Hersek), Dr. Xenia Celnarova (Çek Cumhuriyeti), Rostislav Holthoer (Finlandiya), Tudorka Arnaut (Gagauzistan), İbrahim Dakuki (Irak), Anna Masala (İtalya), Mitsuko Kojima (Japonya), Edit Tasnidi (Macaristan), Olivera Yaşar Nasteva (Makedonya), Sevim Piliçkova (Makedonya), N. Ahmet Asrar (Pakistan), Mihail Guboğlu (Romanya), Warin Sinsonngsud (Tayland), Nimetullah Hafız (Yugoslavya), Hasan Orazayev (Kumuk), Minara Aliyeva Esen (Ahıska), Kleanti Anovska (Makedonya), Aynur Askerova(Azerbaycan), Elena Beselova (Rusya), Zübeyde Biktagirova (Tataristan), Maryam Bulgarova (Nogay), Muharrem Caferli (Azerbaycan), Marina Canköz (Karaçay-Malkar), Lübov Çimpoeş (Ukrayna), Gaynislam İbrahimov (Başkurt), Abdulvahap Kara (Kazakistan), Galina Miskiniene (Litvanya), Nadejda Tıdıkova (Altay), Oraz Yağmur (Türkmenistan) gibi isimleri sayabiliriz.
Mustafa Duman’ın bizlere aktardığı bilgiye göre, batıda Nasreddin Hoca adına bağlanarak anlatılan fıkralardan 3 tanesi Antoine Galland tarafından derlenerek Fransızcaya çevrilmiştir. Galland 1670 yılında Türkiye’ye gelerek Türkçe, Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Bazı Nasreddin Hoca yazma eserlerini kendi ülkesine götürerek Nasreddin Hocanın buralarda tanınmasına yardımcı olmuştur.
Venedikli Dominique Fornetty 1742 yılında 12 Nasreddin Hoca fıkrasını hem Türkçe hem de Fransızca olarak yayımlamıştır.
Yine, Duman’ın aktardığına göre, 1847 yılında Nassif Malouf 35 Nasreddin Hoca fıkrasını Fransızcaya, çevirmiştir. Fr. Dieterici Berlin’de yayınladığı kitabı Glossaire Turc Français’e 7 Nasreddin Hoca fıkrasını almıştır. J. A. Decourdemanche 1876 yılında yayınladığı kitabında 126 Nasreddin Hoca fıkrasına yer vermiştir. Regis Delbeuf 1902 yılında İstanbul’da yayınladığı kitabı Deux Excursions En anatolie De Constantinople a Koniah’ta 18 Nasreddin Hoca fıkrası ve bibliyografyası vardır.
Almanya’da da Nasreddin Hoca konusunda birçok bilim adamı çalışmış ve birçok Türkçe Nasreddin Hoca kitabını Almancaya tercüme etmişlerdir. Otto Spies Berlin’de 1928 yılında Hodscha Nasreddin ein Türkischer Eulenspiegel adlı kitabı yayınlamıştır.
Yine Almanya’da Ulrich Marzolph Münih’te 1996 yılında Nasreddin Hodscha 666 Wahre Geschichten isimli kitabı yayınlamıştır.
Nasreddin Hoca fıkraları Fransızca ve Almancanın dışında İngilizceye de tercüme edilmiştir. 1923 yılında Henry D. Barnham, Bahai’nin Letaif i Nasreddin Efendi isimli kitabını Tales of Nasreddin Khoja adıyla İngilizceye tercüme etmiştir.
Bulgaristan’da Veliçko Vilçev 1975 yılında Hıtar Peter u Nasreddin Hoca isimli kitabı yayınlamıştır. Ali İhsan İzzet ise Hıtar Peter i Nasredin Hoca Pobratimi isimli kitabı 1996 yılında yayınlar. Macarlara Nasreddin Hoca’yı tanıtan Kunos olmuştur. Kunos 1899’da ve 1926 olmak üzere iki kitap yayınlamıştır.
Nasreddin Hoca Rusya’da da tanınmaktadır. Rus yazar Leonid Solovyev’in Povesti o Hodje Nasreddine isimli 2 ciltlik eseri bu konuda yapılan önemli eserlerden biridir. M. S. Haritanov, 1978 ve 1989’da iki kitap yayınlamıştır. 1989’daki ikinci kitap 1978’deki birinci kitabın genişletilmiş baskısıdır. M. Köseyev ve A. Kekilov 1964 yılında Moskova’da Türkmenski Yumor isimli kitabı Rusça yayınlarlar. M. Tehmasib’in yayınladığı Molla Nasreddin Latifeleri isimli kitap 1978 yılında Sostavlenie, Anekdoti Molla Nasreddina ismiyle Rusçaya tercüme edilir.
Nasreddin Hoca daha önce de belirttiğimiz gibi, Türk Dünyasında da sevilip sayılan, fıkraları dilden dile dolaşan bir fıkra tipidir. Özellikle, Kazakistan’da, Kırgızistan’da, Türkmenistan’da, Özbekistan’da, Azerbaycan’da birçok bilim adamı Nasreddin Hoca üzerine çalışmalar ve araştırmalar yapmışlardır.
***
Yrd. Doç. Dr. Zülfikar BAYRAKTAR – Eskişehir Valiliği ESKİ-yeni Dergi, Ağustos 2013
1. Yrd. Doç. Dr. Zülfikar BAYRAKTAR, Gediz Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü Öğretim Üyesi
2. Duman, Mustafa; Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası, Heyemola Yayınları, İstanbul: 2008.., s. 75.
3. Age, s. 75.
4. Mehmet Tevfik. Letaif-i Nasreddin, Vakit Matbaası, İstanbul: 1883, s. 2.
5. Letaif-i Hoca Nasreddin. (hzl. Mehmet Arslan; Burhan Paçacıoğlu), Sivas: 1996, s. 46.
6. Mehmet Fuat Köprülü. Nasreddin Hoca, Kanaat Matbaası ve Kütüphanesi, İstanbul: 1918, s. 5-12.
7. İbrahim Hakkı Konyalı. Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir, İstanbul: 1945, s. 731-733.
8. Pertev Naili Boratav. Nasreddin Hoca, Edebiyatçılar Derneği, Ankara: 1996, 292 s.
9. İlhan Başgöz. Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca, İstanbul: 2005, 151 s.
10. İlhan Başgöz-Pertev Naili Boratav. Hoca Nasreddin, Never Shall I Die, Indiana University Turkish Studies, Bloomington, Indiana: 1998, 165 s.
11.Saim Sakaoğlu. Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca, Konya: 1992, 170 s.
12.Saim Sakaoğlu. Nasreddin Hoca Fıkralarından Seçmeler, Ankara: 2006, 259 s.
13.Saim Sakaoğlu; Ali Berat Alptekin. Nasreddin Hoca, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara: 2009, 282 s.
14.Saim Sakaoğlu’nun Nasreddin Hoca konusundaki çalışmalarının dökümü bk.: “Prof Dr. Saim Sakaoğlu’nun Nasreddin Hoca ile İlgili Yayınları”, Yedi İklim, Nasreddin Hoca Özel Sayısı, Sayı: 139, Eylül-Ekim, İstanbul: 2001, s.93-94.
15. Günay Kut. “Nasreddin Hoca Hikâyeleri Yazmalarının Kolları Üzerine Bir Deneme”, IV Milletlerarası Türk Halk Kongresi Bildirileri, II. Cilt, Halk Edebiyatı, Ankara: 1992, s. 147-200.
16. Günay Kut. “Nasreddin Hoca Hikâyeleri: İran-Şiraz Milli Kütüphanesi,No: 70-7H”, Nasreddin Hoca’ya Armağan (Yayına hzl. M. Sabri Koz), Oğlak Yayınları, İstanbul: 1996, s. 211-224.
17. M. Sabri Koz. (Latin Harflerine çev. hzl.), “Nasreddin Hoca Latifeleri”, Müteferrika, Sayı: 2, Bahar, İstanbul: 1994, s. 108-133.
18. M. Sabri Koz. age, s. 75.
19. M. Sabri Koz. (hzl.), Nasreddin Hoca’ya Armağan, Oğlak Yayınları, İstanbul: 1996, 327 s. ; M. Sabri Koz. (hzl.), Nasreddin Hoca Kitabı, Kitabevi Yayını, İstanbul: 2005, 406 s.
20. İsa Özkan. (hzl.), Efendi Şorta Sözler ve Yomaklar, Tika Yayını, Ankara: 1999, 489 s; İsa Özkan. (hzl.), Huca Nasreddin Mezekleri, Tika Yayını, Ankara: 1999, 372 s.
21. İsa Özkan. “Türkçe ve Latince Bir Nasreddin Hoca Mecmuası”, Türk Kültürü Araştırmaları, Yıl: 19, Sayı: 1-2, Ankara: 1993, s. 272-305.
22. Mustafa S. Kaçalin. “Üç Nasreddin Hoca Yazması” Nasreddin Hoca’ya Arma(hzl. M. Sabri Koz), Oğlak Yayınları, İstanbul: 1996, s. 143-168.
23. Mustafa Duman. Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografyası (1480-2004), / Nasreddin Hodja Boks: An Explained Bibliography (1480-2004), Turkuaz Yayınları, İstanbul: 2005, 352 s.
24. Mustafa Duman. Nasreddin Hoca Çizgi Romanları ve Çizgi Bant Hikâyeleri: Açıklamalı Seçme Bibliyografya, Oğlak Yayınları, İstanbul:2005, 63 s.
25. Mustafa Duman. Nasreddin Hoca ve 1555 Fıkrası, Heyamola Yayınları, İstanbul: 2008, 672 s.
26. Fikret Türkmen. Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi (Burhaniye Tercümesi) Transkripsiyon, İnceleme, Metin, Akademi Kitabevi, II. Baskı, İzmir: 1999.
27. Fikret Türkmen. “Komiklik ve Gülme Hakkındaki Görüşler ve Nasreddin Hoca Fıkraları”, Temrin, S 15, İstanbul: 2009, s. 50-53.
28. Fikret Türkmen. “Nasreddin Hoca Fıkralarında Söz ve Hareket Komiği, Hoca’ya Ait Fıkraların Ayırt edilmesi İçin Bir Metod Denemesi” Nasreddin Hoca Latifelerinin Şerhi, İzmir: 1999.
29. Filiz İyigün. Nasrettin Hoca Fıkralarının Müzikal Animasyona Uyarlanması ve Nasrettin Hoca’nın Müzikal Animasyon Aracılığı İle Tanıtımı, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 1989. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
30. Mitsuko Kojıma. Nasrettin Hoca İle Japonya’daki İkkyu>nun Halk Bilimi Bakımından Karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 1991. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
31. Nükhet Tör. Türkçe ve Rumca Olarak Söylenen Nasreddin Hoca Fıkraları Üzerine Bir İnceleme-Metin I-II (2 Cilt), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 1992. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
32. Fayzulla Rahmankulov. Türkmenistan’da Nasreddin Hoca Fıkraları, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir: 1998. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
33. Gökhan Tarıman Cenikoğlu. Nasreddin Hoca Fıkralarında İnsan Kadrosu, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya: 1998. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
34. Hakan Ülper. Nasrettin Hoca Fıkralarının Dil Üslup ve Eğitim Yönünden İncelenmesi Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir: 2002. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
35. Hakan Dedebağı. Nasreddin Hoca Fıkralarının Eğitim Yönünden Değerlendirilmesi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır: 2007. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
36.Selman Karakaya. Nasreddin Hoca Fıkralarının Eğitim Değeri ve Fıkraların Benlik Durumlarına Göre Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul: 2007. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
37.Mustafa Duman. age., s. 81.
38.Age. s. 82.
39.Age. s. 82.
40.Otto Spies. Hodscha Nasreddin ein Türkischer Eulenspiegel, Berlin: 1928, 60 s.
41. Ulrich Marzolph. Nasreddin Hodscha 666 Wahre Geschichten, Verlag C. H. Beck, München: 1996, 318 s.
42. Henry D. Barnham. Tales of Nasreddin Khoja, London: 1923, 255 s.
43. Mustafa Duman. age., s. 86.
44. Age. s. 86.
45. Age. s. 87.
46. Leonid Solovyev. Povesti o Hodje Nasreddine, Lenizdat: 1980, 574 s.
47. M. S. Haritanov. Dvadtsat Tri Nasreddine, Moskova: 1986.
48. M. Köseyev; A. Kekilov. Türkmenskiy Yumor, Moskova: 1964.
49. M. Tehmasib. Sostavlenie, Anekdoti Molla Nasreddina, Moskova: 1978.
50. T Abdurahmanov. Kocanasır Angimeleri, Almatı: 1965; T Abdurah- manov. Kocanasır Hikayaları, Almati: 1977; Onalbek Kenjebek. Kocanasır Hikayaları, Astana: 2007. Sattarov, Kidirali. El Avzınan Kuldırgı Angimeler, Almati: 1987.
51. Beksultan Cakiyev. Apendinin Çoruktarınan 502 Tamaşa, Moskova: 1965.; Gülnara İsmailova. “Kırgız Mizah Tipleri ve Nasreddin Hoca”, Uluslar Arası Nasreddin Hoca Bilgi Şöleni Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, İzmir: 24-26 Aralık 1996, Ankara: 1996.
52. N. Soyunov. Nasreddin Ependi, Aşkabat: 1937; P Aliyey. Kemine’nin Saylanan Eserleri, Aşkabat: 1945.
53. Şarif Rıza. Afandi Latifaları, Taşkent: 1941.; Abdula Kahhar. Afandi Latifeları, Taşkent: 1959.
54. M. H. Tehmasıb. Molla Nesreddin Letifeleri, Bakı: 1939, 1956, 1965, 1978, 1992, 2004.)
Yorum Yaz