– Kurtuluş Savaş’ının Kilit Noktası Eskişehir –
Eskişehir’de Türk Kurtuluş Savaşının beş önemli meydan muharebesinin üçü geçmiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğindeki Kurtuluş Savaşının önemli muharebelerinden biri olan I. İnönü Savaşı, Eskişehir topraklarında gerçekleşmiştir. Fakat bunun öncesine değinmek yerinde olacaktır.
Bilindiği gibi Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaş’ından 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması ile çekilmiştir. Osmanlı Devletini yönetenler, bu antlaşmanın istenilen barışı getireceğine inanmışlardır. Bunun hayalden ibaret olduğu çok geçmeden anlaşılmıştır. Çünkü, antlaşmanın imzalanmasının ardından İtilaf devletleri, Anadoluyu işgal etmeye başlamışlardır. İngilizler, Musul, Kerkük ve Süleymaniye’yi; Fransızlar, Adana, Antep, Urfa ve Maraş’ı, İtalyanlar, Antalya ve Konyayı, 15 Mayıs 1919’da da Yunanlılar İzmir’i işgal etmişlerdir.
İzmir’in işgali, Türk halkı üzerinde derin bir üzüntü yaratmıştır. Bu olayların yaşandığı sırada Mustafa Kemal, Samsun yolundadır. Bir yandan İzmir’in işgalinin derin üzüntüsünü yaşarken, diğer yandan Anadolu’ya kavuşmanın heyecanını yaşamaktadır. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmış ve oradan Havza’ya geçmiştir. Yayınladığı Havza Genelgesinde Türk halkından işgallerin, düzenlenecek mitinglerle protesto edilmesini istemiştir.
Eskişehir, Mustafa Kemal daha Samsun’a çıkıp, Havza Genelgesini yayınlamadan bu isteği gerçekleştiren şehirlerden biri olmuştur. Eskişehir’de işgale karşı bir miting düzenlenmiş ve İzmir’in işgali kınanmıştır. Mitingten sonra ise somut bir başkaldırı olarak 24 saat Eskişehir’deki tüm işyerleri kapatılmış ve İtilaf ülkelerine protesto telgrafları çekilmiştir.
Eskişehir, Kurtuluş Savaş’ında jeopolitik önemi dolayısıyla bazen İngilizlerin bazen de Kuva-i Milliyeciler’in hakimiyetinde kalmıştır. Atatürk ve arkadaşlarının Eskişehir’e hakim olduğu bir dönemde gerçekleşen I. ve II. İnönü Savaşları, Yunanlılara karşı kazanılmıştır. Fakat, 10-24 Temmuz 1921’de Yunanlılarla yapılan Eskişehir-Kütahya Savaşları kaybedildiği için Eskişehir, Yunan işgaline uğramıştır. İşgal döneminde Eskişehir, maddi ve manevi olarak çok yıpranmıştır. Yunan zulmü dolayısıyla, Eskişehir’in nüfusu kısmen azalmıştır.
Eskişehir’deki Yunan zulmü, 13 Eylül 1921 Sakarya Meydan Savaşı, 26 Ağustos 1922 Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşının kazanılmasıyla sona ermiştir. 2 Eylül 1922 tarihi, Eskişehir için adeta yeniden doğuş olmuştur. Mustafa Kemal Atatürk, 15 Ocak 1922’de Hükumet Konağında yaptığı konuşmasında Eskişehir için: ” Eskişehir ve Eskişehirlileri çok iyi tanırım. Milli Mücadele yıllarında büyük vatanseverlik ve üstün bir cesaretle mücadelemizin daima yanında olmuş, bu mücadeleye çok geniş yardımlarda bulunmuşlardır. Gördüğüme göre halk aydın ve faaldir. Toprak verimlidir. Az zamanda zayiatı telafi ve fedakarlıklarıyla iftihar edecektir” demiştir.
Sonuç olarak, Osmanlı Beyliği’nin Osmanlı Devleti olmasına, Kurtuluş Savaşının o çetin günlerine ve zor günlerin ardından güneş gibi doğan Çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’ne tanıklık etmiş bir şehirdir Eskişehir.
***
Ezgi ULU-Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Şehir Kültürü Dergisi-2011
Yorum Yaz