Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa
Osmanlı Devletinin kuruluşunda, Osmanlı hanedanıyla beraber tarih sahnesinde görülen ve bir buçuk asır bu devletin idaresini ellerinde bulundurmuş olan Çandarlı Vezir ailesi, ilmiye sınıfından yetişerek kumandanlık ve vezirlikle, devlet idaresinin başına geçmek sureti ile Osmanlı Devletinin kurulmasında, büyümesinde ve zamanına göre teşkilatlanmasında büyük hizmetlerde bulunmuş ve üyelerinin çoğu, hükumet reisi sıfatı ile bir hükümdar derecesinde nüfuz ve kudretini göstermiştir. Ailenin başı Kara Halil Hayreddin’in asıl adı, Halil olup önceleri Kara ve Karaca lakabı, vezirliği sırasında Hayreddin ünvanı ile anılmıştır.
Müstakimzade Mecelletün nisab’da Cenderi maddesinde, Kara Halil’in Karaman beldelerinden (O zamanlar Karaman Beyliği egemenliğinde idi.) Sivrihisar kazası köylerinden Cendere (Çandır) köyünden olduğunu beyan etmektedir. Bu köyden Ali adlı kişinin oğludur. Taceddin Kürdi’nin kızı ile evlenip Şeyh Edebali ile bacanak olmuştu. Kimlerden ders aldığı bilinmediği ifade edilse de, Sivrihisar Medreselerinden yetişmiş olmalıdır. Ancak kesin olan husus, Osman Gazi’nin son yıllarında Orhan Bey’in babasına vekalet ettiği tarihlerde, belki de Şeyh Edebali’nin tavsiyesi ile Bilecik kadısı olduğudur. Bu kadılığı sırasında, gerçekleştirdiği en önemli hizmet, muntazam bir ocak olan yaya teşkilatını kurmasıdır. 1331’de İznik’in fethinden sonra İznik kadısı, 1348’de Bursa kadısı oldu. Murad Hüdavendigar’ın tahta çıkması ile (1362) en yüksek şer’i ve hukuki makam olarak yeni ihdas edilen, Kazaskerlik görevi verildi. Kazaskerler padişahla seferlere katılırdı. Acemi ocağı ile Yeniçeri ocağının kurulmasında ve Karamanlı Molla Rüstem ile birlikte Osmanlı maliyesinin teşkilatlanmasında rol oynadı.
Sinaneddin Yusuf Paşa’dan sonra vezir olup, Hayreddin unvanını aldı, ilk defa vezirlikle birlikte Beylerbeyi, yani ordu kumandanlığı görevini de bir arada yürüttü.
Sultan 1. Murad, Halil Hayreddin Paşayı Balkanlarda seferde bırakıp, oğlu Ali Paşa ile Karamanoğlu Alaaddin Bey üzerine sefere çıkmaya hazırlandığı sırada, Yenice-Vardar’da hastalanıp Serez’de öldü. İznik Lefke kapısı dışındaki mezarlıkta, ölümünden sonra oğlu Ali Paşa tarafından yaptırıldığı anlaşılan, türbesindeki mezar kitabesine göre, ölüm tarihi 1387 dir. Türbe 1922’de Yunanlılar tarafından tahrip edilmişse de torunlarından Nuh Neciyüddin Bey eski sekli ile tamir ettirmişti 1999’da ziyaretimizde yine bakımsız halde olduğu tesbit edilmiştir.
Halil Hayreddin Paşa bir çok hayır eseri yaptırmıştır. İznik Yeşil Cami’ne başlamış, oğlu Ali Paşa ikmal etmiştir. (1378- 1392) Bu cami ilk devir Osmanlı mimarisinin ilk örneğidir. Darül’hadis ve medrese, Serez’de aşağı çarşı mahallesindeki Kurşunlu Cami, Eski Hamam, Gelibolu’da Eski Cami (1385) onun eseridir. Bu eserleri için 19 köy vakfetmiştir. Maalesef Sivrihisar’da bir eserini bilmiyoruz. Memleketine de iftihar payı kalmıştır. Halil Paşanın oğulları Ali ve İbrahim, vezir-i azam olmuş, İlyas Paşa ise Beylerbeyliğe kadar yükselmiştir. Sivrihisar İlyas Paşa köyünün bununla bir bağlantısı olmalıdır.
***
Sivrihisar’da Yetişen Ünlüler
Orhan Keskin, Bütün Yönleriyle Sivrihisar, İstanbul 2001
Yorum Yaz