– Sivrihisar Geleneksel Takıları –
İNCİLİ KÜPE
Sivrihisar İncili küpesi 3 boydur. Küpenin kenarlarındaki altın toplar 6, 8 ve 12 tane olarak sınıflanır. Küpenin göbeği orijinalinde kırmızıdır, bir çift küpenin yapımı iki gün alır, işçiliği çok zordur. Bu nadide eserin günümüzde işçiliğini yapan ustaların sayısı ne yazık ki çok azdır.
Eski İncili küpelerde ortasında kullanılan taşa kan taşı deniyor. 4 köşeli yapılırdı. Artık yuvarlak yapılıyor. Çünkü 4 köşeli taşın yuvasını yapmak biraz zahmetlidir.
Küpenin üst kısmındaki mavi taş nazarı, ortasındaki kırmızı taş ateşi, etrafındaki inciler de saflığı ve temizliği temsil ediyor. İncili küpe gelinlik kızların hayalidir. Sivrihisarlı gelinlerin de vazgeçilmezi olmuştur. Düğünlerde İncili küpe olmadan gelinler baba evlerini terk etmemişlerdir.
İncili küpe çok küçük parçalardan meydana gelir. En ağır parçası 1 gramın %20’si, geri kalanlar ise 1 gramın %5-%10’u şeklinde değişir. Bu şekilde 186 parçanın birleşimiyle oluşur. Bu parçalar bir merkez etrafına dizilerek incili küpe oluşturulur. Son olarak 7 gramlık bir incili küpe ortaya çıkmış olur.
Aşama olarak da önce malzemeler hazırlanır; ortası yapıldıktan sonra, ortasından ucuna doğru dizilmeye başlanır. Ortası tek parçadan oluşur, üzerine de süs olsun diye boncuk ya da taş dizilir.
Sadece parçaların yapımında, cilasında, döküm varsa dökümde makine kullanılıyor. Bunların dışında hepsi el işçiliğine dayanıyor.
Öncelikle bu takıyı özelleştiren el işçiliği. Ortada bir emek var. Gerçek anlamda altın işçiliğine, kuyumculuğa değer veren kişiler bunu daha iyi anlar. Makineyle yapıldığında takıyı ağırlaşır. Kulakta taşınmaz. Ekonomik değil artık ergonomik olur. İncili küpe genel olarak altından yapılır. Ama gümüşten ve pirinçten de yapıldığı oluyor. Gümüşten yapılanları genelde usta kendisi satar.
GELEP İNCİ
Belli uzunlukta 10-15 sıra ipin üzerine dizilmiş incilerden meydana gelir. İnciler küçük veya büyük boyutta olabilir. Burularak, bükülerek boyun kısmına takılır.
SİVRİHİSAR CEBESİ
Anadolu’nun ilk altın takısı Sivrihisar cebesidir. Trabzonlu Rumlar, onu daha sonra kendine göre formüle etmişler ve Trabzon cebesini ortaya çıkartmışlar. Sivrihisar cebesi, Trabzon cebesinden daha kullanışlı ve dayanıklıdır. Sivrihisar cebesi ustalarının sayısı, ortaya çıktığı günden, günümüze kadar geçen zamanda 10’u geçmez. Sivrihisar cebesinin bir pazarı yok. Pazarı olmadığı için üretimi çok az yapılmaktadır. Bu yüzden cebe ustası yetişmiyor.
Günümüzde isteğe bağlı olarak Sivrihisar cebesi set halinde (yüzük, gerdanlık, küpe) de yaptırılabilir. Eskiden erkekler kız istemeye gittiklerinde, iki Sivrihisar cebesi olmadığında kızı alamazlardı. Bu yüzden cebe almak çok önemliydi. Şimdi bu gelenek az da olsa devam etmektedir.
Yüzyıllardır süregelen bir geleneğin parçasıdır Sivrihisar cebesi. Sivrihisar’dan çıkmış, Sivrihisarlıların manevi değeri olmuştur. 1600 senelik geçmişi olan bir örgü çeşididir Sivrihisar cebesi. Türkiye’de İç Anadolu Bölgesi’nde eski mezarların birçoğundan örnekleri çıkmıştır. Sivrihisar mezarlarından çıktığı için günümüzde Sivrihisar cebesi ismini almıştır.
Cebe yapımı tamamen el işçiliğine dayalıdır. 55 mikron telden altın ve gümüş olarak iki farklı malzemeden örülür. Yumuşatılmış 14 ve 18 ayar telden de yapılabilmektedir. Ve sadece 4 sıra örgüden oluşabilmektedir. Bu teknikle şu anda gerdanlık ve bilezik üretilmektedir. En büyük özelliği üst taraftan baktığımızda balıksırtı görünümü verirken alt taraftan bakıldığında paralel düz çizgi halinde görünmesidir. Her ustanın farklı cebe örme tekniği vardır. Bu tekniklerin mahremiyeti olan özel sırları vardır.
Düzgün bir cebe yapımının tamamı temiz bir şekilde ortalama 2 gün sürmektedir. Bunun 1.5 günü örgüsü, geri kalan zamanda da kaynak yapımı, kilidinin takılması, cila ve ütü işlemi yapılmaktadır.
Avrupa’da el sanatlarına bizden daha fazla değer veriliyor ve yüksek ücretler ödeniyor. Burada ise cebe yöresel bir değer olarak kalmıştır. Tanıtımı yapılmadığı için de Türkiye’nin diğer şehirlerinde pek bilinmiyor. Cebe yapımı halka açılamadığından dolayı yaygınlaşamamaktadır.
Bir cebe yapımı için 4 şerit, 1 şiş ve 14 metre bir tel yeterlidir. Cebeyi tek kişi üretmek zorundadır. Çünkü; her ustanın el sıkılığı farklıdır. Kiminin örgü aralıkları sıkı; kiminin boldur. Baştan sıkı yapılan örgünün yine aynı sıklıkta devam edebilmesi için aynı kişinin bitirmesi gereklidir.
Bir cebe yaklaşık 12-14 metre telden yapılıyor ve kalınlığı en az 55 mikrondur. En yumuşak hali ile 22 ayar altın tel ya da 925 ayar gümüş telden üretilir. Onun dışındaki teller genelde çok serttir. Örneğin 24 ayar altın telden yapılan bir cebe, aşırı deforme olabilir. Cebenin en önemli özelliği üstten bakıldığında balıksırtı görünümü verirken, alt taraftan bakıldığında düz bir görünüm vermesidir. Bilezik şeklinde kıvrıldığı zaman örgü kendini kasar ve çember halini alır. Tersten büküldüğünde istediğiniz kadar rahat bir şekilde kıvrılabilmektedir. Bu kasılma bileziğe düzgün bir görünüm vermektedir.
Cebenin bu işlemlerden sonraki aşaması ütü işlemidir. Teller düzgün bir şekilde sıralanarak, oklava şeklindeki aparatlar arasında ezilerek istediğimiz şekli alır. Çünkü elde yapılan örme işleminde hafif de olsa bükümler meydana gelir. Bu bükümleri düzeltmek amacıyla bu işlemi gerçekleştiririz. Ütü yapılmadan örgü kendini göstermez. Son olarak kaynakları, bitip kilitleri takıldıktan sonra cila işlemine girerek çok güzel bir görünüm alır.
Cebeyi çok kalabalık bir yerde öremezsiniz. Sakin bir ortamda örülmesi gerekir. Bu sırada da aklınızdan çok şey geçebilir. Aksi taktirde dikkatiniz dağılır. Atlama yapabilirsiniz. Atlama yapıldığı zaman da örgünün arasında bu hata belirgin bir şekilde görülebilir.
Sivrihisar cebesi üzerinde bir de “Telkâri” denen süsleme sanatı veya el işçiliği görülebilmektedir. “Telkâri” denen süsleme sanatı cebenin genellikle bağlantı yerine ve kenarlarına yapılır.
Üzerinde telkâri bulunan cebeler fiyat bakımından biraz daha pahalı olduğu gibi diğerlerine göre daha da gösterişlidir.
* * *
Sivrihisar’ın Değerleri, Kıyafet ve Takılarımız
Kaynakça: Tahsin ALTIN – Sivrihisar Folkloru Eskişehir Valiliği – 2010-Aralık EskiYeni Dergi
Yorum Yaz