Cumhuriyetimizin Yüzüncü Yılı

Cumhuriyetimizin Yüzüncü Yılı Kutlu Olsun!

O gün çocuklar gibi şendik, adeta dev gibi bir orduyu yendik. Sonra ağır bir depresyonla yıllar geçirdik ve adeta yeniden doğduk. Artık uçurtmalarımızı mavilere süreceğiz. Ama uçurtmamızı nereye koyduğumuzu unuttuk! Cemil Koçak

Cumhuriyetin ilanına uzanan süreç son derece hızlı gerçekleşir. Halk Fırkası Divanı 4 Ekim’de devletin adının “Türkiye Cumhuriyeti” olmasını kararlaştırır. Fırka Divanının kararı 5 Ekim’de Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında toplanan özel bir Mütehassıslar Encümeni tarafından tekrar ele alınır ve Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda yapılacak değişiklikler görüşülür.

8 Ekim’de “Anadolu’da Yeni Gün” gazetesi “bir ihtisas sahibine dayanarak” Cumhuriyetin yakında ilan edileceğinin haberini verir.

Cumhuriyetin ilanı kararı o anda Meclis’te bulunan 158 milletvekilinin oylarıyla 29 Ekim Pazartesi günü saat 20.30’da verilir. Bu karardan 15 dakika sonra ise Cumhurbaşkanı seçimine geçilir ve o anda Mecliste bulunan milletvekillerinin oybirliği ile Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı seçilir.

Cumhuriyetin ilanı farklı tepkilerle karşılanır.

Olumsuz tepkiler, daha çok, Cumhuriyet ilan edildiği zaman İstanbul’da bulunan ve cumhuriyetin ilan edileceğinden haberleri olmayan Hüseyin Rauf, Ali Fuat Cebesoy, Adnan Adıvar, Refet Bele ve Trabzon’da bulunan Kazım Karabekir gibi Milli Mücadele’nin sivil ve asker önderlerinden gelir. Milli Mücadele’nin önde gelen liderleri olarak konunun kendilerinden gizlenmiş olmasını kabullenemezler.

İstanbul’da yayınlanan bazı gazetelerin de desteklediği değerlendirmelerin temelini Cumhuriyet ilanının “oldubittiye getirilmesi” oluşturur. Kazım Karabekir Cumhuriyetten yana olduğunu belirtir ve üstü kapalı bir göndermede bulunarak kişisel otoritenin her türlüsüne karşı olduğunu açıklar.

Hüseyin Cahit Yalçın ise “Yaşasın Cumhuriyet” başlığını taşıyan makalesinde konuya yönelik eleştirilerini dile getirir:

İlan ettiğimiz Cumhuriyetin yaşamasını sahiden istiyor muyuz? İstiyorsak her şeyden evvel şunu bilmeliyiz ki, Cumhuriyet alkış ile, şenlik ve şehrâyin ile yaşamaz. Onu yaşatmak ister. Cumhuriyet, ancak hüsnü idare ile, Cumhuriyete lâyık olmakla yaşar.

Cumhuriyet bir tılsım değildir. Millet Meclisinde bir efsun yapıldı; bundan sonra her iş kendiliğinden düzelecek, her derdin çaresi kendiliğinden bulunacak değildir. İşler biz düzeltirsek düzelecek, dertler biz çaresini bulursak ortadan kalkacaktır…

Birinci Meclis üyelerinin büyük çoğunluğunun Türkiye’de modern bir siyasal sistemin inşasını sağlamaya yönelik düşüncelere sahip olduklarını, başta Meclis oturumlarında yaptıkları konuşmalar olmak üzere, çeşitli vesilelerle dile getirdikleri düşüncelerinden hareketle biliyoruz.

Bu tespit, elbette ki, Meclis üyelerinin hepsi her konuda aynı şeyleri düşünüyorlardı ve aynı hedeflere yönelmişlerdi anlamına gelmemekledir. Fakat, Meclis’teki genel eğilimin, yaygın görüşün, yeni ve modern bir siyasal sistemin oluşturulmasına yönelik olduğu kesindir.

İkinci grup ise ilk günden itibaren bu eğilime sahip olduğunu açıkça ifade ederken, Birinci Grup üyeleri ise sonradan bu eğilimde olduklarını ifade etmişler ve böylelikle aynı çizgide buluşmuşlardır. Siyasal sistemin niteliği ise üzerinde bilhassa durulan bir konuyu teşkil etmiştir.

Saltanatın kaldırılması sırasında Birinci ve İkinci Grup üyelerinin, aralarındaki bütün sorunlara rağmen, ortak tavır sergilemeleri siyasal sistemin temel özelliği konusundaki görüş birlikteliğini göstermesi açısından son derece önemlidir.

Meclisteki konuşmalara sıklıkla yansıdığı üzere, halk egemenliğine dayanan, kişi egemenliğini tanımayan parlamenter bir yönetim tarzının gerçekleştirilmesi, üyelerin büyük çoğunluğunun arzusu idi; ilk günlerden itibaren olmak üzere özellikle de İkinci Grup üyelerinin.

Bu nedenledir ki, cumhuriyetin ilanıyla yaşanan tartışmalar, cumhuriyet taraftarı veya karşıtı olmaktan daha çok, halkın egemenliğinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği ekseninde şekillenmiştir.

Tarih başka bir şey, geçmiş başka bir şeydir. Yüzlerce yıl önce yaşanmış olan olaylar prizmalardan geçirilerek anlatılmıştır bizlere…

Cumhuriyet’in 100. Yılı ve Cumhuriyet Bayramı kutlu olsun.